Akkoyunlular (1350-1502)

Akkoyunlular; Oğuzlar’ın Bayındır boyuna mensup olduklarından kendilerine Türk kaynaklarında Bayındır Han Oğlanları, İran kaynaklarında Bayındıriyye adları da verilir.

Tarih sahnesine çıkışları, 1340’ta Tur Ali Bey idaresinde Trabzon Rum İmparatorluğu’na yaptıkları akınlarla başlar.

1340’tan sonra Tur Ali Bey’in önderliğinde Anadolu, Suriye ve Irak içlerine akınlar düzenlediler. 

Trabzon İmparatorluğu topraklarını yağmaladılar. Trabzon imparatoru bu saldırılardan korunmak için kızını Tur Ali Bey’in oğlu Kutlu Bey’le evlendirdi.

Akkoyunlu Devleti’nin kurucusu, Kutlu Bey’in küçük oğlu Kara Yülük Osman Bey’dir. 

1398’de Kadı Burhaneddin‘i yenerek öldüren Kara Yülük Osman Bey, daha sonra Memlûk sultanının hizmetine girdi.

1400’de Timur’un Anadolu’ya girişine destek verdi ve bu hizmetine karşılık Malatya’yı, 1402’de Ankara Savaşı‘ndaki desteğine karşılık da Diyarbakır bölgesini aldı. 1403’te de Diyarbakır’da hükümdarlığını ilan etti.

Osman Bey 1435’te Karakoyunlular‘a karşı savaşırken öldü.

Kara Yülük Osman Bey’in torunu Uzun Hasan, 1453’te Diyarbakır’ı ele geçirerek iktidar kavgalarına son verdi.

Akkoyunlu Devleti‘ni, sınırları doğuda Horasan’dan batıda Fırat Irmağı’na, kuzeyde Kafkaslar’dan güneyde Umman Denizi’ne kadar uzanan bir imparatorluğa dönüştürdü. Karakoyunluları yenerek bu devleti ortadan kaldırdı ve başkenti Diyarbakır’dan Tebriz’e taşıdı.

Sınırlarını genişletmesi ve bu denli güçlenmesi Uzun Hasan’ı Osmanlılarla karşı karşıya getirdi.

Akkoyunlular ile Osmanlılar arasındaki çatışmalar, Fatih Sultan Mehmed‘in Trabzon İmparatorluğu üzerine yaptığı sefer sırasında başladı.

“Kuvvet Ve kudret ancak Cenab-ı Hakka mahsustur. Bundan önce annenin ricası ile pençe-i gazabımdan kurtulmuştun.
Bizde seni ıslah olmuş ve semt-ıslaha yönelmiş kabul ederek affetmiştik. Halbuki senin gibi bir zalimin benim zamanımda saltanat davasında bulunması haramdır. Senin kendin gibi bir kaçına şiddet yoluyla galip gelmene, kendi topraklarında gösterdiğin gurur ve azametine hatta kudret ve şevketine bizim müsaade ve müsamahamız sebep oldu. Buna rağmen gururlanarak ve kendinden geçerek padişahanem hukukunu unutarak adaletli idarem altında rahat yaşayan Tokat’a ve sonra da Karaman ülkelerine askerlerini göndererek ahaliye zulmettiğin bir takım şiddetlere başvurduğun ve rezaletlere sebep olduğun malumumuzdur.
Onun için cezanı vermek üzere bu yılın baharında harekete karar verdik. Seni affetmek katiyen düşünülmemektedir. Beyhude zahmet çekme Bundan sonra elçimiz ok ve görüşme dilimiz kılıçtır. Sen vilayet yıkmayı padişahlık mı zannettin? Çekinmeden, korkmadan topraklarımıza tecavüz ettiğin için kılıcımız senin göğsünde kana bulanmalıdır. Mert isen meydana gel. Namert gibi delikten deliğe girme. Hazırlıklarını yap, haber verilmedi deme. Zira ki vücud-ı habisin arza-i telefdür ve bu baabda özür ve bahane bertaraftır.”

FATİH SULTAN MEHMET’İN UZUN HASAN’A MEKTUBU

Uzun Hasan Trabzon imparatorunun kızıyla evliydi ve Osmanlı ordusunu durdurmak için Trabzon’a kuvvet gönderdi. 

Gedik Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu bu kuvvetlere yenildi.

Fatih, 1461’de Trabzon’u aldıktan sonra Akkoyunluların üzerine sefere çıktı.

Uzun Hasan 1473’teki Malatya Savaşı‘nı kazanmasına rağmen Otlukbeli Savaşı‘nda Fatih karşısında ağır bir yenilgiye uğradı.

Bu yenilgiden sonra topraklarındaki siyasal ve askeri gücünü büyük ölçüde yitirdi. 

Sonunda Akkoyunlu Devleti, Safevi hükümdarı Şah İsmail tarafından 1503’de tamamen ortadan kaldırıldı.

Akkoyunlular hakkında bu kısa özetten sonra bu devletin önemli özelliklerine değinelim:

Akkoyunlular’ın Özellikleri:

🔷 Kara Yülük Osman tarafından Diyarbakır merkez olmak üzere Güneydoğu Anadolu’da kurulmuştur. Daha sonraları başkent Tebriz’e taşınacaktır.

🔷 Şii karakterli bir Türk devletidir.

🔷 En parlak zamanlarını Uzun Hasan Dönemi’nde yaşamışlardır.

🔷 Uzun Hasan Dönemi’nde Osmanlı Devleti’ne karşı Karamanoğulları ile işbirliği yaparak Doğu Anadolu’ya saldırmışlardır.

🔷 1473 Otlukbeli Savaşı’nda Uzun Hasan Osmanlı sultanı Fatih’e yenilince devlet yıkılma sürecine girmiştir.

🔷 Bu devlete Safevi hükümdarı Şah İsmail son vermiştir.

🔷 Akkoyunlular, Dede Korkut Hikâyeleri’ni ilk kez yazılı hale getirmişler ve Kuran’ı ilk kez Türkçe’ye çevirmişlerdir.

🔷 Bu dönemde yetişen önemli bilim insanları; Ali Kuşçu, Celaleddin Devvani ve İsa Savcı’dır.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.