Amasya Genelgesi (Tamimi)(22 Haziran 1919)

Bu yazımızda Amasya Genelgesi veya başka bir ifadeyle Amasya Tamimi konusu üzerinde durarak, bu genelgenin önemli maddeleri ve önemine değineceğiz.

İstanbul Hükümeti belki Mustafa Kemal’i Samsun’a işgal devletlerinin işini kolaylaştırması için göndermişti ama o bunu kabullemediği gibi halkı da işgaller karşı tepki göstermesini istemişti.

İşte Mustafa Kemal’in Havza’daki etkinliklerine ilk tepki işgal makamlarının onu geri çağırmaları şeklinde olmuştur.

Mustafa Kemal Paşa, o güne kadar “Ordu Müfettişi” sıfatıyla kişisel ağırlığını ortaya koyarak hareket ediyordu. Fakat artık bu sıfat tehlikeye düşmüştü. Bu neden girişilen bu eylemleri kişisel olmaktan çıkarıp, bir an önce halka mal gerekiyordu.

Mustafa Kemal, Harbiye Nezaretine oyalayıcı bir cevap vererek 12 Haziran’da Amasya’ya vardı ve halk onu büyük bir coşku ve heyecanla karşıladı.

Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919):

Ali Fuat Paşa, Refet Bey ve Rauf Bey’in katkılarıyla 14 Haziran’da kurulan Müdafaa-i Hukuk Derneği bünyesinde, Mustafa Kemal Paşa tarafından
önceden hazırlanmış metnin üzerindeki çalışmalar tamamlanarak inkılap tarihimize Amasya Genelgesi olarak geçen ilk önemli belge kabul edildi.

Konya’da bulunan 2. Ordu Müfettişi Cemal Paşa (Küçük Mersinli Cemal Paşa) ile Erzurum’da 15.Kolordu. Komutanı Kazım Karabekir Paşa’nın da onaylamasından sonra genelge 21/22 Haziran 1919’da tüm ilgililere duyuruldu.

Ayrıca İstanbul’a bildiriler yollandı. Bu bildirilerde bağımsızlığımızın milletin bağrından çıkan güce dayanarak sağlanacağı, miting ve gösterilerin büyük amaçları gerçekleştirmeye yetmeyeceği, zararlı propagandaların durdurulması gerektiği belirtildi.

Amasya Genelgesi’nin maddeleri şunlardır:

1. Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir.
2. İstanbul Hükûmeti, üzerine aldığı sorumluluğun gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok olmuş gibi göstermektedir.
   • Bu iki madde ülkenin içinde bulunduğu durumu ve Milli Mücadele’nin gerekçelerini açıklamaktadır.
   • Kurtuluş Savaşının bölgesel değil; bütünsel olduğu vurgulanmıştır.
   • Uyarı: Mustafa Kemal Milli Mücadele esnasında milli güçte bölünme yaşanmaması için padişaha karşı doğrudan tepki göstermeyip; tepkilerinde İstanbul hükümetini hedef almıştır.
3. Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
   • Kurtuluş Savaşı’nın yöntemi belirtilmiştir.
   • Üstü kapalı olarak ulusal egemenlikten ilk defa bahsedilmiştir.
   • Yönetim şeklinin değişeceğini göstermiştir (İlk kez Cumhuriyetin mesajı verilmiştir.).
   • Wilson İlkeleri’ndeki “Her millet kendi geleceğine kendisi karar verecektir.” (Self-Determination) maddesiyle paralellik gösterdiği için Türk İnkılâbı’na evrensellik kazandırmıştır.
   • Genelgeye ihtilalci bir karakter kazandırmıştır.
4. Milletin durumunu saptamak ve sesini dünyaya duyurmak için her türlü etki ve denetimden uzak millî bir kurulun varlığı gereklidir.
   • Kurtuluş Savaşı kurumsallaştırılmak istenmiştir.
   • Ulusal örgütlenmenin ve hükümetin görevini üstlenecek olan bir Temsil Heyeti (Kurulu)’nin oluşturulması fikri ilk defa ortaya atılmıştır.
5. Anadolu’nun en güvenli yeri olan Sivas’ta millî bir kongrenin acele olarak toplanması kararlaştırılmıştır.
6. Bunun için bütün illerin her sancağından, halkın güvenini kazanmış üç temsilcinin hemen yola çıkarılması gerekmektedir.
7. Her olasılığa karşı bu durum millî bir sır gibi tutulmalı ve temsilciler gerekli görülen yerlerde kimliklerini gizleyerek gelmelidir.
8. Doğu illeri adına 10 Temmuz’da Erzurum’da bir kongre toplanacaktır. O güne kadar diğer il temsilcileri Sivas’a ulaşabilirlerse, Erzurum Kongresi temsilcileri de Sivas’ta yapılacak genel kongreye katılmak üzere yola çıkacaklardır.
9. Temsilciler Müdafaa-i Hukuk ve Redd-i İlhak Cemiyetleri ve belediyeler tarafından seçilecektir.
   • Milletin güvenini kazanmış ve Milli Mücadele taraftarı kişilerin seçilmesi amaçlanmıştır.
   • Vatanın geleceği ile ilgili kararların halkın istekleri doğrultusunda alınmasını sağlamak amaçlanmıştır.
   • Demokratik bir düzene geçileceğinin işaretlerini vermiştir.
10. Askerî ve millî örgütler hiçbir şekilde lağvedilmeyecektir.

Amasya Genelgesi’nin Önemi:

• Amasya Genelgesi millî egemenliğe dayalı yeni Türk devletinin kurulması yolunda atılan ilk adımdır.
• Milli mücadelenin programıdır.
• Amasya Genelgesi ile Millî Mücadele’nin amacı, gerekçesi ve yöntemi açıklanmıştır.
• Amasya Genelgesi ihtilal beyannamesi özelliği taşır. (Halk mücadeleye çağrıldığı için.)
• Üstü kapalı da olsa ilk defa ulusal egemenliğe dayalı bir devlet düzenine geçileceği vurgulanmıştır.
• Amasya Genelgesi, işgalcilere ve İstanbul Hükümeti’ne bir tepkidir.
• Ümmet anlayışından ulus anlayışına geçilmiştir.

Anadolu’da yaşanan bu gelişmelerden rahatsızlık duyan İngilizler, bir kez
daha İstanbul Hükûmeti’ne baskı yaparak, Mustafa Kemal’in görevden alınmasını ve geri çağrılmasını istediler. Fakat Mustafa Kemal, İstanbul’dan gelen emirlere uymamış ve Erzurum’a hareket etmiştir.

Mustafa Kemal Paşa, genelgeyle birlikte, her ilin vali ve komutanlarına yazdığı özel bir mektupla; “Artık İstanbul, Anadolu’ya hâkim değil, tabi olmak mecburiyetindedir.” görüşünü de belirtmiştir.

Son olarak Amasya Genelgesi’nin günümüz Türkçesi ile orjinal metnine yer verelim.

Genelge

1. Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir. Hükümet-i
merkeziyemiz (İstanbul Hükümeti) itilaf devletlerinin etkisi ve denetimi altında çevrilmiş bulunduğundan üzerine aldığı sorumluluğun gereklerini yapamamaktadır. Bu durum milletimizi yok olmuş tanıttırıyor. Milletin bağımsızlığını, yine milletin engelleri yenme kararı kurtaracaktır.

Milletin şimdiki durumunu gözönünde tutmak ve haklarının sesini
dünyaya işittirmek için her türlü etki ve denetimden uzak bir milletin kurulun varlığı zorunludur. Bunun için haberleşerek her yandan gelen öneri ve millî istek üzerine Anadolu’nun görünüşte en güvenli yeri olan Sivas’ta milli bir kongrenin ivedi toplanması kararlaştırılmıştır. Bunun için
bütün Osmanlı illerinin her sancağından parti anlaşmazlıkları bir yana
bırakılarak yetenekli ve milletin güvenini kazanmış üç kişinin en çabuk
şekilde kongreye yetişmek üzere hemen yola çıkarılması gerekmektedir.

Her olasılığa karşı bunun bir millî sır halinde tutularak gürültüye
yer verilmemesi ve gerekli görülen yerlerde yolculuğun kendini tanıtmayarak yapılması gereklidir.

2. Doğu illerimiz adına 10 Temmuz’da Erzurum’da toplanması kararlaştırılan kongre için adı geçen illerin Müdafaa-i Hukuku Milliye ve
Reddi İlhak Cemiyetlerinden seçilmiş üyeler zaten Erzurum’a doğru yola
çıkarılmışlardı. O zamana kadar diğer illerimizin delegeleri de Sivas’a
varmış olabileceklerinden Erzurum Kongresi’nin üyesi de uygun göreceği
zamanda genel toplantıya katılmak üzere Sivas’a hareket edecektir.

3. Bu maddelere göre temsilcilerin Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyetleri ve belediye başkanları ve diğer şekilde seçilmesiyle hareketleri
hakkındaki delâlet ve vatanseverliklerini ve isimleri ile hareket zamanlarının telgrafla bildirilmesini rica ederim.

4. Bu telgrafın gelişinin hemen bildirilmesi rica olunur.

Hüsrev , Kâzım , Ali Fuad
Hüseyin Rauf , Mustafa Kemal

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.