XVII. Yüzyıl İsyanları

Özellikle 17. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde mali,idari ve askeri alanda meydana gelen bozulmalar sınırlar genelinde muhalif seslerin yükselmesine ve isyanlara sebebiyet vermiştir. Aynı isyanları merkeze uzak eyaletlerde de görmek mümkündür.

İstanbul merkezli isyanlarda başı çeken yeniçeriler olmuştur. Anadolu’da ise genellikle ekonomik nedenlerden dolayı Celali İsyanları dediğimiz isyanlar meydana gelmiştir.

Duraklama dönemindeki isyanları incelerken; İstanbul İsyanları, Celali İsyanları ve Eyalet İsyanları olmak üzere üç başlık açacağız.

Bakalım bu isyanlar neden çıkmış, ne gibi gelişmelere yol açmış ve sonrasında nasıl bastırılmıştır? Fakat öncesinde bu isyanlar için bir tablo açıp isyanları göz önüne getirelim.

İstanbul (Merkez-Yeniçeri) İsyanları:

Yeniçeri isyanlarının çoğunluğu İstanbul’da gerçekleşmiştir.Yeniçeri isyanlarına bazı dönemler medrese öğrencileri ve ulemadan çeşitli kişiler de katılmıştır.

Yeniçeri isyanlarının nedenleri şunlardır:

• Devlet adamları arasındaki iktidar mücadeleleri.
• Cülus ve ulufelerin düşürülmesi ve geç ödenmesi.
• Mevki sahibi olmak isteyen kişilerin çeşitli vaatlerle yeniçerileri yanlarına çekmesi.
• Devşirme kanununa aykırı bir şekilde asker alınması.
• “Devlet,ocak içindir.” anlayışı.
• Merkezi otoritedeki bozukluk.
• Saraydaki entrikalar ve kadınların yönetime karışması.

Yeniçeri İsyanları:

• III. Murat döneminde yeniçerilere düşük ayarlı akçe ile ulufe dağıtılmak istenince yeniçeriler isyan etmiş ve defterdar ile vezîriâzamın idamını istemiştir. Yeniçerilerin bu isteği yerine gelmiş ve yeniçeriler, 17. yüzyıl boyunca istedikleri kişileri sadrazam yapmış hatta tahta kimin geçeceğine bile karar vermişlerdir.
• En şiddetli yeniçeri isyanı II. Osman (Genç Osman) ‘ın öldürülmesi olayıdır. Genç Osman, yeniçerilerdeki başı bozukluk ve özellikle Hotin Seferi‘ndeki isteksizlik nedeniyle yeniçeri ocağını kaldırmak istemiştir. Genç Osman’ın bu düşüncesini haber alan yeniçeriler Genç Osman’ı Yedikule Zindanları‘nda boğarak öldürmüşlerdir.
• IV. Murat döneminde yeniçeriler iki defa saraya yürümüşler ve bu isyanlar sonucunda Sadrazam Hafız Ahmet Paşa ve Topal Recep Paşa’yı öldürülmüşlerdir.
• IV. Mehmet (Avcı Mehmet) zamanında ise tarihe Vaka-i Vakvakiye (Çınar Vakası) olarak geçen olay yaşanmıştır. Şöyle ki, yeniçeriler devlet yönetiminde haksızlık yaptıkları gerekçesiyle saray ağalarının idam edilmesini istemişlerdir. Yeniçerilerin bu istekleri kabul edilmiş ve 30 devlet adamı Sultanahmet’teki çınar ağaçlarına asılarak idam edilmiştir.

💯 İnanışa göre cehennemde bulunan ve meyveleri insan kafası olan efsanevi bir ağaçtan adını alan “Vakvak Ağacı” , Vaka-i Vakvakiye (Çınar Vakası) olayına ismini vermiştir. Zira 1656 yılında Sultanahmet’ te bulunan çınar ağacına o kadar çok adam asılmıştır ki bu ağaca ‘şecere-i vakvak’, insanların bu ağaca asılmasıyla oluşan olaya da ‘Vaka-i Vakvakiye’ denmiştir.

Yeniçeri İsyanları’nın sonuçları şunlardır:

• Önemli devlet adamlarını idam edilmiştir.
• Liyakatsiz kişiler üst makamlara getirilmiştir.
• Yapılmak istenen ıslahatlar sonuçsuz kalmıştır.
• İstanbul’da asayiş ve güven ortamı kalmamıştır.
• Merkezi otoritedeki bozulma artarak devam etmiştir.
• Halkın devlete güveni sarsılmıştır.

Celali (Anadolu) İsyanları:

Celali İsyanları ismini Yavuz Sultan Selim döneminde kendini mehdi ilan ederek Tokat’ta isyan başlatan Bozok’lu Celal‘den almıştır.

Özellikle 16. yüzyılın sonlarına doğru köyden kente göç artmış ve halk arasında ekonomik sıkıntılar ve işsizlik baş göstermiştir. Bu nedenlerle Celali İsyanları tekrar cerayan etmiştir.

Celali İsyanları’nın nedenleri şunlardır:

• Bazı yeniçerilerin İstanbul’da tutunamayıp,Anadolu’da eşkıya olmaları.
• Haçova Muharebesi‘nden kaçan bazı askerlerin Anadolu’ya geçip halkı devlet aleyhinde kışkırtmaları.
• Vergilerin sürekli artması ve halkın bu vergileri ödemekte zorluk çekmeleri.
• Halkın alım gücünün giderek düşmesi.
• Ürünlerin fiyatındaki artışlar.
• İltizam’ın yaygınlaşarak, Tımar sisteminin bozulması ve buna bağlı olarak tarımsal üretimdeki düşüş.
• İşsizliğin artması.
• Uzun süren savaşların halkı yıpratması.
• Rüşvet ve adaletsizliğin artması.
• Asayişin bozulması.
• Yöneticilerin halka kötü davranması.
• Merkezi otoritenin bozulması nedeniyle halkın devlete güveninin azalması.

Celali İsyanları:

• Karayazıcı (İlk büyük Celali İsyanı)
• Canbolatoğlu
• Kalenderoğlu
• Katırcıoğlu
• Abaza Hasan
• Abaza Mehmet
• Vardar Ali Paşa
• Deli Hasan
• Gürcü Nebi
• Tavil Ahmet

Celali İsyanları’nın Sonuçları:

• Bu isyanlar kanlı bir şekilde bastırılmıştır. Kuyucu Murat Paşa ve Köprülü Mehmet Paşa bu isyanları bastırmada önemli rol oynamışlardır. Halkın isteklerine kulak tıkandığında bu isyanlar tekrarlamıştır.
• Tımar sistemindeki bozulmalar nedeniyle köyden kente göçler artarak devam etti. (Büyük Kaçgun)
• Üretim düşerken, devletin vergi gelirleri azaldı.
• Kırsal yerlerde güvenlik yok denecek hale geldi. Boşalan köylere eşkıyalar yerleşti.
• İşsizlik ve suç oranları arttı.

Eyalet İsyanları:

Merkeze uzak yerlerde çıkan isyanlardır. Anadolu’da görülen sorunların çoğu eyaletlerde de görüldüğünden aynı şekilde bu bölgelerde de isyanlar patlak vermiştir. Bu eyaletler sorunlardan dolayı devletten ayrılmak istemiştir.

Eflak,Boğdan,Yemen,Trablusgarp,Erdel,Bosna-Hersek,Budin ve Bağdat’ta isyanlar çıkmıştır.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.