Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar

Bu yazımızda hukuk alanında yapılan inkılaplar konusunu ele alacağız. Hukuk alanında yapılan inkılaplar konumuzdan önce 1924 Anayasası’nın özelliklerine değinirken, ardından çağdaş hukuk sistemine neden ihtiyaç duyulduğunu, Türk kadınına verilen siyasi hakları ve son olarak ise Türk Medeni Kanunu’nun işleyip yazımıza son vereceğiz.

O halde hukuk alanında yapılan inkılaplar konumuzda ilk olarak 1924 Anayasası ve özelliklerine göz atalım.

1924 Anayasası (20 Nisan 1924) :

Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra artık yeni bir anayasa da oluşturmak gerekiyordu. Zira 1921’de kabul edilen Teşkilat-ı
Esasîye, savaş döneminin olağanüstü şartlarında yapıldığı için ihtiyaçları karşılayamıyordu.

Bu nedenle yeni bir anayasa için komisyon oluşturulmuş ve çalışmalar sonucu 20 Nisan 1924’te yeni anayasa TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe
girmiştir.

6 bölüm ve 15 maddeden oluşan 1924 Anayasası’nın bazı maddeleri şunlardır:

• Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
• Türkiye Devleti bir Cumhuriyet’tir.
• Devletin dini İslam, Başkenti Ankara, dili Türkçe’dir.
• Yasama ve yürütme yetkisi TBMM’de belirir ve toplanır.
• Yürütme yetkisi Meclisin seçtiği cumhurbaşkanı ve onun atayacağı Bakanlar Kurulu’nca yerine getirilir. Yargı yetkisini ise, bağımsız mahkemeler kullanır.
• Milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimleri 4 yılda bir yapılır.
• Cumhurbaşkanı meclis içinden ve meclis tarafından seçilir ve aynı kişi birden fazla dönem, Cumhurbaşkanı seçilebilir.
• Her 40 bin erkek seçmene bir milletvekili seçme hakkı tanınmıştır.
• Seçmen yaşı 18’dir. Seçilme yaşı ise 30’dur.
• Seçimler çift derecelidir; çoğunluk sistemi benimsenmiştir.
• Seçme ve seçilme hakkı sadece erkekler tarafından kullanılır.
• Bütün Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları kanun önünde eşittir.
• İlköğretim zorunlu ve parasızdır.

1924 Anayasası’nda zaman içeresinde değişiklikler yapımılmıştır. Bu değişiklikler şunlardır:

• 1928’de “Devletin dini İslam’dır.” ibaresi anayasadan çıkarılmıştır.
  • Böylece laiklik ilkesi benimsenmiştir.
• 1928’de Milletvekilleri ve Cumhurbaşkanı’nın yemin şekli değiştirilmiş “Vallahi” ifadesi yerine “Namusum üzerine söz veriyorum.’’ ibaresi getirilmiştir.
• Kadınlara 1930’da belediyede seçimlerinde, 1933’te muhtarlık seçimlerinde, 1934’te de genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.
• 5 Aralık 1934’te seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır.
• 1937’de Atatürk ilkeleri anayasaya girmiştir.
• 1945 yılında da anayasa dili sadeleştirilmiştir. Ancak 1952’de yeniden eski haline çevrilmiştir.
• 21 Temmuz 1946 genel seçimleri sonucunda tek dereceli seçim sistemi kabul edildi.

1924 Anayasası’nın önemli özellikleri ise şunlardır:

• En fazla değişikliğe uğrayan anayasadır.
• Bu anayasa ile parlamenter sisteme geçişte önemli bir adım atılmıştır

Türk Kadını ve Siyasi Hakları:

Belediyeler:

3 Nisan 1930 tarihinde kabul edilen yasa ile kadınlara belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.

Kadınlara verilen ilk siyasi hak bu olmuştur.

Sadiye Hanım, 1930 yılında Artvin’in Yusufeli ilçesine bağlı Kılıçkaya beldesinde Belediye Başkanı seçilmiş ve Türkiye’nin ilk kadın belediye başkanı olmuştur.

Müfide İlhan ise 1950 yılında Mersin’den belediye başkanı seçilmiştir.

Muhtarlık:

26 Ekim 1933 tarihinde kabul edilen yasa ile kadınlara muhtar seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.

Gül Esin, Aydın Çine’nin Karpuzlu Köyü’nde ilk kadın muhtar olarak seçilmiştir.

Milletvekilliği:

5 Aralık 1934 tarihinde kabul edilen yasa ile kadınlara vekil seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.

1935 seçimlerinde 17, 1936 ara seçiminde ise 1 olmak üzere Meclis’e 18 kadın vekil girmiştir.

Çağdaş Hukuk Sistemine Geçilmesi:

Osmanlı Devleti hukuk kurallarına dayanan bir hukuk sistemi oluşturmuşsa da Avrupa’da başlayan siyasi, sosyal, teknik ve ekonomik gelişmeler doğrultusunda çağın koşulları değiştiği için bu değişikliklere ayak uyduramamıştır.

1839 Tanzimat Fermanı’yla hukuki alanda birtakım yenilikler yapılsa da bu yenilikler köklü olmadığından istenilen sonuçlar elde edilememişti.

Hukuk Devrimi’nin nedenlerini sıralayacak olursak;

• Osmanlı Devleti’nde uygulanan hukuk sisteminde birliğin olmayışı.
• Osmanlı hukuk sisteminin din esaslarına göre düzenlenmiş olması nedeniyle laik ve demokratik esaslara dayalı yönetim anlayışıyla bağdaşmaması.
• Halkçılık ilkesine paralel olarak herkesi kanunlar önünde eşit duruma getirme düşüncesi.
• Milli birlik ve bütünleşmeyi hızlandırma düşüncesi.

Hukuk alanında yapılan inkılaplar konumuza Türk Medeni Kanunu ile devam edelim.

Türk Medeni Kanunu (17 Şubat 1926) :

Osmanlı son dönemlerinde medeni kanun olarak Mecelle‘yi kullanmıştır. Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında hazırlanan Mecelle hukuk alanında batılılaşmaya yönelinmesiyle yürürlükten kaldırılmıştır.

Zamanın şartlarına uygun bir medeni kanuna ihtiyaç duyulunca yeni bir medeni kanun hazırlığına girişildi. İsviçre Medeni Kanunu Türk sosyal hayatına en uygun medeni kanun olarak kabul edildi.

Türk Medeni Kanunu’nun kabulü ile;

• Din, dil, ırk ve cinsiyet gözetmeksizin bütün Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına kanun önünde eşitlik getirildi.
• Türk kadını toplumsal hayatta her türlü sosyal haklara kavuştu.
• Türk kadını çeşitli mesleklerde çalışma hakkı kazandı.
• Tek eşlilik kuralı getirildi.
• Kadınlara da boşanma hakkı verildi.
• Evliliğin resmî nikah memuru huzurunda yapılması kabul edildi.
• Kadınlara, mirastan eşit pay alma hakkı tanındı.
• Mahkeme tanıklığında kadın-erkek eşitliği sağlandı.
• Evlat edinme ve velayet işleri düzenlendi.
• Rüştüne ermiş kişiye din seçme özgürlüğü getirildi.
• Patrikhane ve konsoloslukların mahkeme kurma yetkileri kaldırıldı. Azınlıklar, kendi istekleriyle Türk kanunlarına tabi oldu. Böylece patrikhanenin dünyevi işlerle uğraşmasına son verildi.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.