Depremler, İstanbul’un binlerce yıllık tarihinde sadece yer kabuğunu değil, insanları, yapıları ve medeniyetleri de sarsmıştır. Marmara Denizi’nin derinliklerinde gizli tehlikelerle yüzleşen bu kadim şehir, her sarsıntıyla bir başka yüzünü göstermiştir. İşte İstanbul’un tarihini derinden etkileyen büyük depremler ve sonuçları:
1. MS 358 Depremi – İlk Büyük Hatırlatma
Konstantinopolis’in kuruluşundan henüz 30 yıl sonra, 358 yılında meydana gelen deprem, hem Nikomedia’da (günümüz İzmit) hem de Konstantinopolis’te büyük hasara neden oldu. Bu olay, şehrin ileriki yüzyıllarda karşılaşacağı depremlerin ilk habercisi oldu.
2. 447 Depremi – Theodosios Surları Yıkılıyor
Nikomedia’da meydana gelen büyük deprem, Konstantinopolis’te büyük yıkıma neden oldu. Theodosios surlarının 57 burcu yıkıldı. Aynı anda Hun tehdidi nedeniyle panik büyüktü. Hükümet halkı seferber ederek surları 3 ayda yeniden inşa ettirdi.
3. 557 Depremi – Ayasofya’nın Kubbesi Çöküyor
Aralık ayında yaşanan deprem sırasında Agathias’ın ifadesiyle “her yapı temellerinden sarsıldı.” Ayasofya’nın kubbesi çatladı ve 558’de çöktü. İmparator Iustinianos, mimar Isidoros’a yeni kubbeyi daha hafif malzemelerle yeniden inşa ettirdi. Bu deprem, Yenikapı Limanı’nda bulunan tsunami kalıntılarına da sebep olmuş olabilir.
4. 740 Depremi – Aya İrini Yıkıldı
Marmara Denizi’nde meydana gelen bu deprem, İstanbul’un birçok yapısını yıktı. Aya İrini Kilisesi ağır hasar aldı. İmparator III. Leon, surların onarımı için özel vergi koymak zorunda kaldı.
5. 989 Depremi – Trakya Sallanıyor, Tsunami Kapıda
Ekim ayında meydana gelen deprem Ayasofya’da kubbe kemerini çökertti. Eutropius Kulesi yıkıldı. Bu deprem, İstanbul’un dışındaki yerleşimlerde de hissedildi. Depremin ardından Ermeni mimar Tiridates kubbeyi yeniden inşa etti.
6. 1509 Depremi – Küçük Kıyamet
Osmanlı döneminin ilk büyük depremi, 10 Eylül 1509’da İstanbul’u sarstı. 4.000 ila 5.000 kişi hayatını kaybetti. Ayasofya’nın minareleri yıkıldı, Fatih ve Beyazıt camileri ağır hasar gördü. 66.000 işçiyle büyük bir imar seferberliği başlatıldı. Deprem “Kıyamet-i Suğra” olarak hafızalara kazındı.
7. 1754 Depremi – Yedikule Yıkılıyor
2 Eylül’de yaşanan bu depremde Yedikule surlarının iki burcu çöktü, çok sayıda cami ve minare zarar gördü. Edirnekapı’dan Yedikule’ye kadar kara surlarında çatlaklar oluştu. Ayasofya ve Beyazıt Camii de zarar gördü. Can kaybı 50 ila 800 arasında değişmektedir.
8. 1766 Depremi – Kurban Bayramı Sabahı Gelen Felaket
22 Mayıs’ta, Kurban Bayramı’nın üçüncü günü sabah namazı sonrası meydana gelen 7.4 büyüklüğündeki deprem İstanbul’da 4.000 ila 5.000 can kaybına yol açtı. Fatih Camii yıkıldı, Kapalıçarşı çöktü. Artçı sarsıntılar, Ağustos’ta ikinci bir depremle pekişti. Boğaziçi’nde tsunami görüldü.
9. 1894 Depremi – Modern Bilimin Doğuşu
10 Temmuz’da Marmara Denizi’nde meydana gelen 7.3 büyüklüğündeki deprem İstanbul’da büyük hasara neden oldu. Kapalıçarşı çöktü, Ayasofya ve birçok cami zarar gördü. Deprem sonrası bilimsel sismolojiye ilgi arttı. Maçka’da ilk sismoloji gözlemevi kuruldu.
ciltlik deprem albümü (İBB, Atatürk Kitaplığı)
(İBB, Atatürk Kitaplığı)
10. 1912 Ganos Depremi – Sessiz Felaket
Tekirdağ açıklarında meydana gelen bu 7.3’lük deprem İstanbul’da hissedildi. Küçük çapta tsunamiye yol açtı. Yine de şehir büyük bir yıkımdan kurtuldu.
11. 1967 Mudurnu Depremi – Çemberlitaş’ta Yıkım
7.2 büyüklüğündeki bu deprem, İstanbul’da da etkili oldu. Çemberlitaş’ta Vezirhan’ın çökmesiyle bir kadın hayatını kaybetti. Bu deprem, artan şehirleşmenin kırılganlığını ortaya koydu.
12. 1988 Marmara Depremi – 7 Km Uzaklıktaki Korku
24 Nisan’da Marmara Denizi’nde meydana gelen 5.1 büyüklüğündeki deprem, camların kırılmasına ve duvarlarda çatlaklara neden oldu. Can kaybı yaşanmasa da, halkta büyük panik oluştu.
13. 1999 İzmit Depremi – Modern İstanbul’un En Karanlık Gecesi
17 Ağustos’ta Gölcük merkezli 7.4 büyüklüğündeki depremde 20.000’den fazla kişi hayatını kaybetti. İstanbul’da yaklaşık 1.000 kişi öldü. Avcılar ve Adalar gibi kıyı bölgeler büyük zarar gördü. Deprem sonrası sivil toplum örgütleri aktif rol aldı. İstanbul’da “Deprem Mastır Planı” geliştirildi.
14. 2024 Silivri Depremi – Yakın Tehdidin Hatırlatıcısı
26 Eylül 2024’te Marmara Denizi’nde, Silivri açıklarında meydana gelen 5.8 büyüklüğündeki deprem, İstanbul’da geniş çapta hissedildi. Özellikle Avrupa Yakası’nda panik yaratan sarsıntı, bazı binalarda çatlaklara ve küçük çaplı hasarlara neden oldu. Can kaybı yaşanmazken, deprem, İstanbul’un beklenen büyük depreme hazırlık süreçlerini yeniden gündeme getirdi. Yetkililer, kentsel dönüşüm ve acil durum planlarının önemini vurguladı.
15. 2025 Silivri Depremi – Marmara’nın Son Uyarısı
23 Nisan 2025’te Marmara Denizi’nde, Silivri açıklarında saat 12:49’da meydana gelen 6.2 büyüklüğündeki deprem, İstanbul ve çevre illerde güçlü bir şekilde hissedildi. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve AFAD verilerine göre, deprem 16.3 km derinlikte gerçekleşti ve 13 saniye sürdü. ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS) depremin büyüklüğünü 6.2 Mw, şiddetini Mercalli ölçeğine göre VIII (yıkıcı) olarak raporladı. Deprem, İstanbul’un Avrupa Yakası’nda, özellikle Esenyurt, Büyükçekmece ve Avcılar’da 4.295 binada hasara yol açtı; Fatih’te terk edilmiş bir bina çöktü, Silivri ve Bakırköy’de binalar zarar gördü. Tekirdağ, Yalova, Kocaeli ve Bursa’da da hasar raporlandı. 450’den fazla artçı sarsıntı kaydedildi, en büyüğü 5.9 büyüklüğünde oldu. Deprem, Erdek’te 6 cm, Esenköy’de 4 cm ve Silivri’de 3 cm yüksekliğinde küçük bir tsunamiye neden oldu. Panik nedeniyle 359 kişi yaralandı, ancak can kaybı yaşanmadı. AFAD, 3.597 personel ve 250 araçla müdahale etti; okullar 24-25 Nisan’da kapatıldı, parklarda ve camilerde geçici barınaklar kuruldu. Uzmanlar, Kuzey Anadolu Fay Zonu’nda biriken enerjinin yalnızca %12’sinin boşaldığını, İstanbul’da 2030’a kadar 7.0 veya daha büyük bir deprem olasılığının %64 olduğunu belirtti.
Gelecek Deprem – Tehlike Kapıda mı?
Sismologlara göre, önümüzdeki 30 yıl içinde İstanbul’da 7.0 veya daha büyük bir depremin olma olasılığı %60-70. Marmara fay hattında her 60 yılda bir büyük deprem oluyor. Bu risk, İstanbul’un kırılgan yapı stoğu ve yoğun nüfusu nedeniyle felaket potansiyeli taşımaktadır.
Sarsıntı Kader Değil, Hazırlık Şart
Tarih bize gösteriyor ki, İstanbul’un geçmişi kadar geleceği de depremlerle şekillenmeye devam edecek. Her büyük sarsıntıdan sonra şehri yeniden ayağa kaldıran insanlar gibi, bizler de hazırlıklı olmak zorundayız. İstanbul’un hikâyesi yalnızca taşların değil, derslerin de hikâyesidir.
Kaynakça
- Elizabeth Angell, “Bir Şehir Manzarası: İstanbul’un Tarihinde Depremler”, Büyük İstanbul Tarihi, Doğal ve Beşerî Afetler, c. 510–518.
- Aykut Barka & Ali Er, Depremini Bekleyen Şehir: İstanbul, İstanbul, 2006.
- N. Ambraseys & C. F. Finkel, Long-term Seismicity of Istanbul and of the Marmara Sea Region, Terra, 1991.
- Fatma Ürekli, İstanbul’da 1894 Depremi, İstanbul, 1999.
- Orhan Pamuk, Other Colors: Essays and a Story, 2007.
- Halide Edib Adıvar, House with Wisteria, 2002.
- Deniz Mazlum, 1766 İstanbul Depremi: Belgeler Işığında Yapı Onarımları, İstanbul, 2011.
