Yavuz Sultan Selim, Belgrad üzerine sefere çıktığı sırada Sirpençe (Şark Çıbanı) hastalığı nedeniyle vefat etmiş ve oğlu Kanuni Sultan Süleyman taht kavgalarına gerek olmaksızın ( Yavuz’un hayattaki tek oğluydu.) padişah olmuştur.
Osmanlı’nın en uzun süre tahtta kalan padişahı olarak tanınan Kanuni Sultan Süleyman, 46 yıllık padişahlığı sırasında devlete en ihtişamlı dönemini yaşatmıştır.
Sultan Süleyman; Avrupa’da “Muhteşem” veya “Büyük Türk” olarak isimlendirilmiştir. Adalet alanında taviz vermemesi ve kanunları titizlikle uygulamaya koyması nedeniyle I. Süleyman için “Kanuni” unvanı kullanılmaya başlanmıştır. “Kanuni” sıfatını, ilk defa Rumen tarihçi Dimitri Kantemir kullanmıştır.
Şimdi Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde neler yaşanmış inceleyelim.
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi İsyanları:
Canberdi Gazali İsyanı: Yavuz Sultan Selim’in Suriye’ye vali olarak atadığı eski Memluk komutanı Canbardi Gazali, Yavuz’un vefatını fırsat bilip ayaklanmış ve bu isyan bastırılarak Canberdi ortadan kaldırılmıştır.
Ahmet Paşa İsyanı: Kanuni’nin Mısır’a vali olarak atadığı Ahmet Paşa ayaklanmış ve isyan bastırılmıştır.
Baba Zünnun İsyanı: Yozgat’ta çıkan Şii ayaklanmasıdır. İlk etapta isyan bastırılamamış ise de daha sonra Baba Zünnun ,Pirizade Mehmet Bey komutasındaki birliklere yenilerek öldürülmüştür. Bu isyan Kalender Çelebi İsyanı’na zemin hazırlamıştır.
Kalender Çelebi (Kalenderoğlu) İsyanı: Anadolu da Alevilik-Bektaşilik üzerine kurulu çıkan büyük bir isyandır. Kalender Çelebi önderliğinde çok geniş bir alana yayılan isyan Osmanlı ordusunu ciddi şekilde yıpratmış ve 20 bin civarında kayıp verilmiştir. Bunun üzerine isyanı bastırması için Vezir-i Azam Pargalı İbrahim Paşa görevlendirilmiştir. Pargalı İbrahim Paşa, isyanı bastırmak için Kalenderoğlu’nu destekleyen Türkmenler’e, eski Dulkadir Beylerine ve sipahilere tavizler vermiştir. Bunun üzerine Kalender Çelebi ve müritleri Elbistan’da yok edilmiştir.
Kanuni Dönemi’nde Avrupa:
- Almanya’da Martin Luther adında bir rahibin faaliyetleri sonucunda Avrupa’da yeni bir mezhep olarak Protestanlık yayılmıştır.
- Şarklen, Kutsal Roma-Germen İmparatoru olmuş ,Martin Luther ve taraftarlarına karşı mücadeleye başlamıştır. Yani mezhep kavgaları başlamak üzeredir.
- 1521’de Hristiyan dünyasının iki büyük hükümdarı olan Şarlken ile Fransuva arasında başlayan savaş ile Avrupa iki cepheye ayrıldı. Bu savaş Osmanlı Devleti’ne karşı oluşturulabilecek Haçlı birliğinin dağılmasına imkan sağladı.
Belgrad’ın Fethi (1521) :
Osmanlı Devleti’nin batıdaki ilerleyişine devam etmesi Belgrad ve Rodos’un alınmasına bağlıydı. Bu nedenle Kanuni Sultan Süleyman önderliğindeki Osmanlı ordusu Belgrad‘ı fethetti.
Bu fetihle beraber Orta Avrupa’nın kilidi açılmış oldu ve Belgrad Avrupa’daki kara seferleri için bir üs konumuna getirildi.
Kanuni diğer hedefi olan Rodos‘u ise 1522 yılında fethetti. Rodos’un fethiyle Akdeniz’e yönelik yapılacak seferler için de yeni bir askerî üs oluştu.
Mohaç Meydan Savaşı (1526) :
Daha önce belirttiğimiz gibi Avrupa’da Şarklen ile Fransuva arasında 1521’de başlayan savaş artık iyice alevlenmiş ve 1525’te Fransa Kralı I.Fransuva Şarklen’e yenilerek esir düşmüştü.
I. Fransuva Kanuni’den yardım istemiş ve Macaristan’ı üs olarak kullanmak isteyen Kanuni Sultan Süleyman Macaristan üzerine sefere çıkmıştır.
“Ey yedi iklimin padişahı, dünyanın sığınağı yiğitlik menbaı, ey şahım benim halimden haberdar ol ve bu gönlü yaralıya lütuf ve merhametini gönder. Senin gibi bir dünya hükümdarı yok. Başka hükümdarlar senin kapında ancak kapıcı olabilirler. Senin kullarına dostum, düşmanlarına da düşmanım. Ben kendi hâlimce Fransa ülkesine Şah bulunuyorum. Siz şâh-i cihâna durumumu anlatmak gerekirse şunu beyan ederim ki bizim aramızdan kötü talihli bir adam (Şarlken), mel’un birisi sezar oldum diye hile ile yüksek payelere ulaştı. Ey şah ben de bu hâli görünce yanıma nice askerle varıp onunla savaşayım ve o kötü adamı ortadan kaldırayım. Siz cihan padişahının kapısından şu beklenir ki Avrupa’da kötü hükümdarları saldırıları ile bertaraf eden Hayreddin Paşa, donanma gemileriyle bu tarafa gelip yardım eder ve Macaristan tarafından da padişah hazretleri savaşa girerse düşmanın fesadı kılıç ile ortadan kaldırılmış olur ve dünya yeniden eski parlaklığına kavuşur.”
Fransuva’nın Kanuni’ye mektubu | İnalcık, 2010, s.256-257 | MEB Tarih 10, s.143
Osmanlı ordusu harekat sırasında psikolojik üstünlük kurmak için mum donanması ile de ateş ve ışık şenliği meydana getirmiştir.
Türk topçusunun müthiş başarısıyla iki saat gibi kısa bir sürede Macar ordusu perişan edilmiş ve 29 Ağustos 1526 tarihinde Macaristan’a karşı kesin bir zafer elde edilmiştir. Macar Kralı Layoş bu savaştan çekilirken bataklığa saplanıp ölmüştür.
Bu zaferle Orta Avrupa’da üstünlük Osmanlı Devleti’nin eline geçmiştir.
I. Viyana Kuşatması (1529)
Kanuni Sultan Süleyman, Macar Kralı olarak Zapolya‘yı tanımıştı. Şarklen’in kardeşi Arşidük Ferdinand ise Macar tahtında hak iddia ederek Zapolya’yı Budin’den çıkardı. Bunun üzerine Zapolya Kanuni’den yardım istedi.
Kanuni, Budin’i kurtarmak için sefere çıktı ve şehri teslim alarak Zapolya’yı yeniden başa geçirdi.
Budin’deki üstünlüğünü iyice hissettirmek isteyen Kanuni, Viyana’ya doğru ilerledi. 27 Eylül 1529 tarihinde şehir kuşatıldı. Ancak; kış şartlarının ağırlığı, ağır topların getirilmeyişi ve erzak yetersizliği gibi nedenlerle kuşatma kaldırıldı.
Almanya Seferi (1532) :
Ferdinand , abisi Şarklen’e güvenerek Macar tahtındaki iddiasından vazgeçmiyordu. Bunun üzerine Kanuni Sultan Süleyman, Şarklen’in üzerine yürüdü. Fakat Şarklen, Kanuni’nin karşısına çıkmaya cesaret edemedi.
Sefer sonucunda Osmanlı Devleti’nin istediği şartlarda 1533 İstanbul Antlamaşı yapıldı.
1533 İstanbul ( İbrahim Paşa ) Antlaşması’na göre;
- Ferdinand, Macaristan topraklarındaki hak iddiasından vazgeçti.
- Jan Zapolya Osmanlı vasalı olarak tanındı.
- Avusturya elinde tuttuğu Macar toprakları için Osmanlılara vergi verecekti.
- Protokolde Avusturya Arşidükü Ferdinand, Osmanlı sadrazamına eşit kabul edildi.
Irakeyn Seferi (1534-1535) :
Safevi hükümdarı Tahmasb, Ferdinand ve Şarlken’e elçiler göndermiş ve Osmanlı Devleti’ne karşı ittifak kurmak istemiştir. Bunun üzerine Kanuni Sultan Süleyman Bağdat Seferi için hazırlıklara başlamıştır.
Kanuni, Tebriz‘i aldıktan sonra Bağdat’a doğru ilerlemeye başlamıştır. Ancak Şah Tahmasb Kanuni’nin karşısına çıkmamıştır. İki yıl süren doğu seferi sonucunda Bağdat ele geçirilmiştir. Buralarda beylerbeylik kurulmuştur.
İki Irak anlamında Irakeyn Seferi olarak adlandırılan bu harekat ile Basra-Bağdat-Halep ticaret yolunun denetimi de sağlanmıştır.
Fransa’ya Verilen Kapitülasyonlar (1535) :
Kapitülasyon; bir devletin yabancı bir devlete tanımış olduğu siyasi, hukuki,mali ayrıcalıkları ifade eder.
Fransa ile ilk Kapitülasyon Antlaşması 1535 yılında imzalanmıştır. Birçok kaynak ilk kapitülasyon tarihi olarak bu tarihi esas alır. Halil İnalcık‘a göre, 1535’te Fransız Elçisi De La Forest (Di La Forıst) ile Vezîrâzam İbrahim Paşa arasında kapitülasyon antlaşması için bir taslak hazırlanmıştır. Fakat Sadrazam İbrahim Paşa’nın idamı üzerine antlaşma imzalanamamış ve taslak olarak kalmıştır.
Bu kapitülasyonlar iki hükümdarın yaşadığı dönemde geçerli olacaktı. Ancak Kanuni’nin ölümünden sonra Fransızların isteğiyle 5 kez yenilenmiş ve I. Mahmut döneminde 1740’da sürekli hale getirilmiştir.
Fransa’ya ilk gerçek kapitülasyon ise 1569 tarihinde, Venedik kapitülasyonu örnek alınarak verilmiştir. Bu ayrıcalık sayesinde Doğu Akdeniz’de Fransız ticareti hızla gelişmiş ve Fransa, Venedik’in Doğu Akdeniz’deki ticari egemenliğinin yerini almıştır.
Preveze Deniz Savaşı (28 Eylül 1538) :
Hatırlanacağı üzere Osmanlı Devleti Doğu Akdeniz’de ticaretin devam etmesi için Venedik ve Ceneviz gibi devletlere ticari imtiyazlar vermişti. Kanuni artık Akdeniz’deki hakimiyetini artırmak ve Akdeniz’i Türk Gölü haline getirmek istiyordu.
Kuzey Afrika’da önemli başarılar kazanan ve Osmanlı’nın kendi safına çektiği Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı Donanması, Andrea Doria komutasındaki Haçlı donanmasına Preveze önlerinde taarruz etti. Haçlı donanması, büyük kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldı.
Hint Deniz Seferleri (1538-1553) :
Ticaret yollarının Osmanlı kontrolüne geçmesi üzerine Avrupa devletleri yeni yollar aramaya başlamışlardı. Portekizliler Ümit Burnu’nu geçerek doğrudan Kızıldeniz ve Hint Okyanusu’na ulaştılar. Ayrıca Portekizliler, Müslüman ülkelerin ticaretine engel olmuş, hacılara saldırmış ve Hindistan’daki Müslüman devletlerden birçoğunu da işgal etmişti. Bu durumlar sonrası Gücerat Hanının Osmanlıdan yardım istemesi üzerine seferlere çıkıldı.
| I. Hint Deniz Seferi (1538) | Mısır Valisi Süleyman Paşa |
| II. Hint Deniz Seferi (1551) | Piri Reis |
| III. Hint Deniz Seferi (1552) | Murat Reis |
| IV. Hint Deniz Seferi (1553) | Seydi Ali Reis |
Osmanlı donanmasının okyanus şartlarına uygun olmaması, Portekiz donanmasının daha güçlü olması, bölgedeki Müslüman devletlerin gereken desteği vermemesi nedeniyle bu seferler sonucunda istenilen başarıya ulaşılamadı.
Macaristan’ın Alınması (1541) :
Macar Kralı Zapolya’nın ölümüyle Ferdinand, Macaristan’ı ele geçirmek üzere harekete geçti.
Macar sorununa artık kesin olarak son vermek isteyen Kanuni, 1541’de yeniden sefere çıkmış ve Alman kuvvetlerini dağıtmıştır. Bu galibiyet sonrası Macaristan alınarak , Budin beylerbeylik merkezi yapılmıştır.
Nice Kuşatması (1541) :
Şarklen, Fransa’yı tehdine devam ediyordu.
Fransa ile Osmanlı ittifakı çerçevesinde Osmanlı İmparatorluğu ve Fransa gemilerinden oluşan donanma, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu’na bağlı olan Nice şehrini kuşattı.
Kuşatma sonucunda Osmanlı ve Fransa kuvvetleri şehri ele geçirdi.
Trablusgarp’ın Alınması (1551) :
Şarlken, Müslümanlardan aldığı Trablusgarp’a Sen Jan Şövalyeleri’ni yerleştirmişti. Kanuni Akdeniz’deki hakimiyetini sağlamlaştırmayı ve Trablusgarp’ın Osmanlı topraklarına katılmasını istiyordu.
1551 yılında Turgut Reis komutasındaki Osmanlı donanması, Sen Jan Şövalyeleri’nin elindeki Trablusgarp’ı ele geçirdi. Turgut Reis ise buraya beylerbeyi olarak atandı.
Amasya Antlaşması (1555) :
Şah Tahmasb’ın Bağdat’ı tehdit etmesi üzerine 1553 yılında Kanuni tekrar İran’a yönelmiş fakat Tahmasb yine Kanuni’ni karşısına çıkamamıştır. Bunun üzerine Kanuni kışı geçirmek için Amasya’ya gitmiştir. Burada 1555 yılında İran (Safevi) ile Amasya Antlaşması imzalanmıştır.
Bu antlaşmayla Tebriz ve Bağdat Osmanlılar’da kalmıştır.
Cerbe Deniz Savaşı (1560) :
Haçlılar, Kuzey Afrika’daki Türk egemenliğine son vermek istiyordu. Bunun üzerine İspanyolların elinde bulunan Cerbe Adası, Turgut Reis tarafından kuşatıldı.
Haçlı Donanması ile Türk Donanması arasındaki savaşı Piyale Paşa komutasındaki donanmanın da yardımıyla Osmanlı Devleti kazandı.
1565 yılında Cezayir ve Trablusgarp’ın güvenliği için Malta Kuşatması yapıldı fakat kuşatmada başarı sağlanamadı. Turgut Reis bu kuşatma sırasında Şehit düştü.
1566 yılında Zigetvar Seferi’ne çıkan Kanuni Sultan Süleyman, vergilerini ödememesi nedeniyle Sakız Adası‘nın alınması için Piyale Paşa’yı görevlendirdi.
Kaptan-ı Derya Piyale Paşa Sakız adasını aldı. Böylece Batı Akdeniz ve boğazların güvenliği sağlanmış oldu.
Zigetvar Seferi (1566)
Avusturya’nın; Macar topraklarına saldırılarının devam etmesi üzerine Kanuni, onların direnç noktaları olan Zigetvar ve Eğri kalelerini alarak gözdağı vermek istemiştir.
Kanuni Sultan Süleyman, 1565’teki Malta bozgununun izlerini silmek ve gücün eskisi gibi elinde bulunduğunu göstermek için sefere çıkmıştır. 1566 yılında 72 yaşındaki Kanuni, hücumlar sürerken vefat etmiştir.
Kanuni’nin vefatı ordunun moralinin bozulmaması için gizlenmiş ve ertesi gün Zigetvar fethedilmiştir.
Evet 40 yıllık padişahlığı sırasında devlete unutulmaz zaferler yaşatan “Muhteşem Süleyman” yine bir sefer sırasında gözlerini kapamıştır. Şimdi bu uzun yazının ardından Kanuni’ni yaptıklarını hızlıca özetleyelim.
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde;
- Canberdi Gazali, Ahmet Paşa, Baba Zünnun, Kalender Çelebi isyanları çıktı.
- 1521’de Belgrad alındı.
- 1522’de Rodos Adası alındı.
- 1526’da Mohaç Meydan Savaşı‘yla Macaristan karşısında zafer kazanıldı.
- 1529’da Viyana kuşatıldı.
- 1532’de Alman Seferi‘ne çıkıldı.
- 1533’de Avusturya ile İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşması imzalandı ve Avusturya Arşidük’ü Osmanlı Sadrazamı’na denk sayıldı. Böylece Orta Avrupa’nın siyasi üstünlüğü ele geçirildi.
- 1535’te Fransa’ya kapitülasyon verildi.
- 1538’de Haçlılar’la Preveze Deniz Savaşı yapıldı. Kazanılan zafer ile Akdeniz Türk Gölü haline geldi.
- 1538-1553 yılları arasında Hint Deniz Seferleri yapıldı. Ancak başarı sağlanamadı.
- 1541’de Macaristan alındı.
- 1551’de Trablusgarp alındı.
- 1555’te İran ile yapılan ilk antlaşma olan Amasya Antlaşması imzalandı.
- 1560’da Haçlılar’la Cerbe Deniz Savaşı yapıldı.Kazanılan zaferle Kuzey Afrika’daki egemenlik pekiştirildi.
- 1565’te Malta kuşatması başarısız oldu ve Turgut Reis kuşatma esnasında Şehit oldu.
- 1566’da Sakız Adası alındı.
- 1566’da Zigetvar Seferi yapıldı ve Kanuni Sultan Süleyman burada rahatsızlanarak vefat etti.
- Ayrıca;
- Kanuni’nin Hürrem Sultan‘ la evlenmesi, haseki sultanların devlet yönetimindeki etkisini arttırdı.
- Şehzade Mustafa,Cihangir ve Bayezit öldürüldü ve tahtın varisi olarak Şehzade Selim kaldı.
- Vezir sayısı yediye çıkarıldı.
- Kaptan-ı Derya divana katıldı.
- Bir çok alanda hukuki düzenlemeler yapıldı.
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
){kind=link}
Cevap Yok