Portre

Mehmet Emin Resulzade

Bugün 28 Mayıs. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 104. yılı. Bugün yazımda ‘’Bir Kere Yükselen Bayrak Bir Daha Yere İnmez” diyen Mehmet Emin Resulzade’nin hayatına dair notlara kısaca değinmek istedim.

Azerbaycan Türklüğü’nün Kahramanı: Mehmet Emin Resulzade

Azerbaycan’ın Milli İstiklal Davası’nın en ateşli savunucularından olan Mehmet Emin Resulzade, tüm Türk dünyasının göğsünü kabartan bir isimdir. Önceleri Rus Çarlığı, daha sonra da Bolşevik Rusya’ya karşı tarihe altın harflerle yazılan bir mücadele vermiştir. Ve bu mücadelenin hediyesi, tarihin ilk Türk cumhuriyeti olan Azerbaycan Cumhuriyeti olmuştur.

Mehmet Emin Resulzade, 31 Ocak 1884 tarihinde Bakü yakınlarındaki Nohvanı köyünde dünyaya gelmiştir. Bir din alimi olan Hacı Molla Ali Ekber ve Zalkızı Ziynet’in oğludur. Babasının din konusundaki engin bilgileri sayesinde küçük yaşta eğitime başlamıştır. Bu sayede Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Bunların yanı sıra Rus – Tatar mektebine gitmiştir. Ardından her şeyin başladığı Bakü Teknik Okulları’na gidecektir. Mehmet Emin Resulzade tahsiline devam ettiği bu dönemde, Rusya Müslümanlarının içerisinde büyümekte olan bir yenilikçi hareket vardır. Bu hareket, Resulzade’yi içine çekecek ve onu adım adım kahramanlığa götürecektir. İsmail Gaspıralı’nın liderliğinde faaliyet gösteren Usûl-i Cedit okulları ve eğitim kampanyasına katılan Mehmet Emin Resulzade, milli istiklal davasına çok büyük destek vermiştir.

Adım Adım Siyasete

1902 senesine gelindiğinde, Resulzade artık daha büyük adımlar atacak ve Müslüman Gençlik Teşkilatı adındaki gizli bir teşkilatı kuracaktır. Bu teşkilat, ezici Rus sömürgesine karşı bir isyandır. Azerbaycan’ın bağımsızlığı uğruna kurulan bir teşkilattır. İlerleyen senelerde bu teşkilat Müslüman Demokrat Müsavat Cemiyeti adını alacaktır. Resulzade, Çarlık Rusya’sına karşı akıl almaz yollar izleyerek büyük bir mücadele vermiştir. Hatta canı pahasına devrimci derneklerin faaliyetlerine sızıp bilgi toplamıştır. Sadece bununla da kalmayıp, ilerleyen senelerde birçok gizli cemiyet kurarak Rus Çarlığı’na karşı milli davasını sürdürmeye devam edecektir.

Sadece Düşünceleri Değil Kalemi de Güçlü

Ayrıca 1903 senesinde Resulzade yazarlığa başlayacaktır. Tiflis’te basılan Şark-i Rusi gazetesi için yazarak bu yola adım atmıştır. İlerleyen senelerde Bakü’de yayımlanacak olan Hayat ve Füyuzat isimli iki dergide yazmaya devam edecektir. Resulzade bu dergilerde yalnızca makale değil, şiir de yazıp yayımlayacaktır. Hatta Rus sömürgesine karşı sessiz kalan yakınlarını bu dergilerde yerecektir.

1904’te Mehmet Emin Resulzade sosyalist düşüncelerle ilerlemeye devam etmiştir. Rusya Sosyal Demokrat Federal Partisi’ne bağlı bir grubun kurucu üyesi olmuştur. Ancak bu grup Bolşeviklerin eline geçmiştir ve Resulzade ayrılmıştır. Bunun sonucunda Resulzade sosyalist hareketlerden uzak durmaya başlamıştır. Hatta Şark-i Rusi’de siyasi düşüncelerinin değiştiğini belirten bir yazı yayınlamıştır. Aynı yazıda “Türk münevverlerinin kendi aralarında Rusça değil, Türkçe konuşmaları lazım geldiği” konusuna vurgu yapmıştır. Resulzade’nin şiddetli milli kaygıları bulunmakta ve Türkçenin korunmasına önem vermektedir.

Su Dalgası Misali Yayılan Hürriyet Arzusu

Yaklaşık 4 – 5 sene sonra, İran’da bir meşrutiyet hareketi patlak verecek ve Resulzade de bu harekete destek olacaktır. İran’ın ilk parlamento oluşturan bu devrimi “İran Anayasa Devrimi” olarak tarihe geçmiştir. İran’da gelişen olaylar, Resulzade’nin demokrasi ve özgürlük duyguları ile dolup taşmasına vesile olmuştur. Devrimin ardından İran’da ilk kez Avrupai tarzda bir gazete basılmaya başlanmış ve İran-i Nov isimli bu gazetenin müdürü ve başyazarı Resulzade olmuştur. Aynı dönemde, 1908’de de Osmanlı Devleti’nin karanlık çağı olan 30 senelik istibdat sona erecek, ikinci meşrutiyet ilan edilecektir. Hem İran’daki hem de Osmanlı’daki bu olumlu gelişmeler, Resulzade’yi de kendi ülkesi adına harekete geçmesi için ateşlemiştir.

İran’da demokrasi ve özgürlük pencerelerinin açılması, Rusya’yı rahatsız edecektir. Kafkasya bölgesine bu denli yakın iki ülkede; hem İran’da hem de Osmanlı’da demokrasi ve hürriyet hareketlerinin yayılması elbette Kafkasya Bölgesi’ne de sıçrayacaktır. Rusya bu nedenle İran’a girerek parlamentoyu bombalamıştır. Resulzade bu feci olay sonucunda Rus Elçiliği tarafından ülkeden çıkarılmıştır, 1911 senesinde kaçarak İstanbul’a gelmiştir. Kendini Türk topraklarına atabilen Mehmet Emin, artık Türk Yurdu dergisinin bir yazarı, Türk Ocakları’nın bir üyesi olacaktır. Yusuf Akçura, Ziya Gökalp, Adalet Ağaoğlu ve Ali Bey Hüseyinzade ile görüşecek; onların siyasi düşüncelerinden feyz alacaktır. Hatta Ziya Gökalp’in “İslamlaşmak, Türkleşmek, Muasırlaşmak” isimli eserini, Bakü’ye döndüğünde yazmaya başlayacağı Açık Söz gazetesinde şiar olarak kullanacaktır.

Anavatana Dönüş, Müsavat Partisi ve Cumhuriyet

Türk Yurdu dergisinde özgürce yazabilen Resulzade, yavaş yavaş Bakü’de Milli Demokrat Müsavat Partisi’nin kurulması için temel oluşturmaya başlayacaktır. Ve 1911’de parti kurulacaktır. Kurucuları Mehmed Emin Resulzade, Abbasgulu Kazimzade ve Taghi Nagioglu’dur. Mehmet Emin’in İstanbul’a iltica etmesinden 2 sene sonra, 1913’te Bakü’de bir genel af çıkmıştır. Mehmet Emin de bundan yararlanarak vatanına dönmüş ve Parti için çalışmalarını hızlandırmıştır.

Bir yandan yazarlık mesleğini sürdüren ve hararetli siyasi makaleler yazan Resulzade, 1915 senesinde açık bir şekilde milliyetçi bir gazete olan Açık Söz gazetesinde yazmaya başlamıştır. Mehmet Emin senelerce kaleminin gücünü kullanarak, özellikle de 1915’ten sonra Azerbaycan’a Türkçülük ve Türkiyecilik düşüncelerini aşılamayı başarmıştır. Ziya Gökalp’ten etkilenerek Müsavat Partisi’nin sloganını “Türk Ümmetindenim, İslam Ümmetindenim, Garp Ümmetindenim” yapmıştır.

Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin yenik düşmesi, Azerbaycan’a tek başına ayakta durmaları gerektiği imajını vermiştir. Resulzade Türkiyecilik fikrinden sıyrılıp, Azerbaycan’ın tek başına bağımsızlığına daha fazla odaklanmaya başlamıştır. İlerleyen senelerde, 1917’de Rus Çarlığı’nın yıkılması, Mehmet Emin’in tam da aradığı fırsat olmuştur. Çünkü Kafkas ülkelerinde ve Orta Asya’da bir siyasi boşluk meydana gelmiştir. Resulzade’nin ve arkadaşlarının Azerbaycan’ın bağımsızlığı için çabaları sonunda nihayet bulacaktır.

Neticede, seneler süren hürriyet ve vatan aşkı, mücadele ile birleşince; 28 Mayıs 1917’de Resulzade ve arkadaşları tarihin ilk Türk cumhuriyeti olan Azerbaycan Cumhuriyetini ilan etmeyi başarmışlardır.  Seçim ile Müsavat Partisi başa gelmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı ise Mehmet Emin Resulzade olmuştur.

mehmet emin resulzade1
mehmet emin resulzade 4

Dağılan Bir Cumhuriyet, Sürgüne Dönen Bir Hayat

Ne yazık ki bu cumhuriyet uzun ömürlü olmayacaktır. Kızıl Ordu, Azerbaycan’a girip Mehmet Emin’in hayatı boyunca çabaladığı Azerbaycan Türklerinin bağımsızlığını ellerinden alacaktır. Cumhuriyetin dağılmasının ardından Mehmet Emin de dağılacaktır. Osmanlı’dan destek isteyen Resulzade karşılık alamayacaktır. Ancak 27 Nisan 1920’de Ruslar Azerbaycan’ı tamamen ele geçirmiş ve Resulzade’yi tutuklamışlardır. Bakü’deki hapis yıllarının ardından Stalin onu Moskova’ya getirtecek ve SSCB nezaretinde tutacaktır. Ancak 1922 senesinde Mehmet Emin Rus esaretinden kaçarak Finlandiya’ya gelmeyi başarmıştır. Ardından Paris’e, daha sonra Berlin’e gidecektir. Son gittiği Varşova da İkinci Dünya Savaşı’nda işgal edilince Bükreş’e gitmiştir. Ancak gittiği her yerde yazdığı makaleler ile Rusya’ya ve İran’a ateş püskürerek milli davasını muhafaza etmeye devam edecektir.

1942’de, Rus – Alman savaşı devam ederken, Alman dışişleri müdürü tüm Kafkasya ülkelerinin temsilcilerinin bulunduğu bir grubu Almanya’ya davet etmiştir, Resulzade de bu grubun içerisinde yer almaktadır. Ancak Resulzade, Nazilerin kendisinin milli davasını anlamadığını düşünerek Berlin’den tekrar Bükreş’e gitmiştir. Bu kez de Ruslar Bükreş’i işgal edecektir. Senelerce ülkeden ülkeye giden ve vatanının acısının büyüklüğü ile hiçbir yere sığamayan Resulzade, nihayet 1947’de Ankara’ya gelip yerleşmiştir. Ömrünün kalan yıllarında yine kendi davası üzerinde, edebiyat alanında çalışmıştır. 1955’te de Ankara’da hayata veda etmiştir.

mehmet emin resulzade kabri
mehmet emin resulzade 5

Kapak Görseli: https://twitter.com/gencatsizlar_/status/1103298140772409345?lang=ar

Cevap Yok

casino siteleri mobil casino siteleri en iyi casino siteleri yeni casino siteleri evden eve nakliyat

Abonelerimiz Arasına Katıl

Sitemize abone olarak en son ders ve yazılardan haberdar olabilirsiniz.

Abone Olduğunuz İçin Teşekkürler...

Bir şeyler ters gitti :(