Osmanlı’da eğitim deyince akla gelen ilk kurum olarak medreseler karşımıza çıkar. Zira medreseler Osmanlı’da çok güçlü ve yaygın bir eğitimi kurumu haline gelmiş, ayrıca toplumu derinden etkilemiştir.
Osmanlı’da medreseler genel öğretim kurumları oldukları için medreselere “Sıbyan Mektepleri” ni bitirenler ile Dârü’l-Hüffâzlarda veya evlerde özel bir şekilde okuma-yazma bilen ve ergenlik çağına gelmiş gençler kabul edilirdi. Fakat kız çocukları medreselere devam edemezlerdi. Ayrıca hiç okuma-yazma bilmeyen erkekler de medreselere devam edebilirlerdi.
Enderun ise azınlık çocuklarının üst düzey yönetici olmak için yetiştirildikleri önemli bir örgün eğitim kurumu olarak ortaya çıkmıştır.
Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’a kadar eğitim her düzeyde ücretsiz şekilde verilmekteydi. Ayrıca eğitimde de hoşgorü esastı. Yabancı ve azınlıklar da eğitim ve öğretim hakkına sahipti.
Şimdi Osmanlı’daki eğitim kurumlarını tablo olarak gösterelim ve bunlardan örgün eğitim kurumlarının özelliklerine değinelim.
EĞİTİM |
ÖRGÜN |
Sıbyan |
Medrese |
Saray ✔️ Enderun ✔️ Harem ✔️ Şehzadegan Mektebi |
YAYGIN |
Cami |
Tekke Zaviye Dergah |
Esnaf Kuruluşları (Ahi) |
ASKERİ |
Acemioğlanlar Ocağı |
Donanma |
Yeniçeri Ocağı |
MESLEK |
Lonca |
Sıbyan Mektepleri:
🔷 Osmanlı Devleti’nde eğitimin ilk basamağıdır.
🔷 Bu mektepler genellikle camilerin bitişiğinde veya çevresinde bulunur.
🔷 Burada ders verenlere “Muallim” adı verilir.
🔷 Genellikle 4-6 yaş arasındaki çocuklar eğitim görür.
🔷 Okulun ilk günü yapılan törenlere “Amin Alayı” denir.

Medrese:
🔷 Medreseler, Osmanlı’da temel eğitim kurumları olup özellikleri şunlardır:
🔷 Osmanlı Devleti’nin günümüze kalan ilk medresesi Orhan Bey döneminde İznik’te açılan Süleyman Paşa Medresesi’dir.

🔷 Medreseye tayin edilen ilk müderris ise Davud-i Kayseri’dir.
🔷 Eğitim dili Arapça’dır.
🔷 Dini ve pozitif bilimler bir arada okutulmuştur.
🔷 Okutulan dersler ise şu şekildedir;
Dini Bilimler;
- Kuran,
- Hadis,
- Fıkıh,
- Kelam,
- Belagat (Kur’an’daki edebi söz ve kavramları açıklama bilimi),
- Feraiz (İslam’a göre miras hesaplama bilimi)
Pozitif Bilimler;
- Kimya,
- Matematik,
- Hendese,
- Astronomi,
- Tarih,
- Coğrafya
🔷 Öğrencilerin bütün ihtiyaçları vakıflar aracılığıyla karşılanır.
🔷 Fatih Dönemi’nde “Sahn-ı Seman” adlı günümüzdeki İslam Enstitüsü benzerinde medreseler açılmıştır. Ayrıca bu medreselere öğrenci yetiştirmek amacı ile “Tetimme Medreseleri” açılmıştır.
🔷 Kanuni Sultan Süleyman zamanında açılan “Süleymaniye” medreseleri de en yüksek öğretim kurumlarındandır.
🔷 Medreselerde başarısız olan öğrencilere “Taşraya Çıkma” cezası verilir.
🔷 Öğrencilerin doğduğu yerlere gidip ders anlatmalarına ise “Cerre Çıkma” denir.
🔷 Medreseler zamanla bozulmaya başlamıştır.Bunun başlıca sebepleri ise şunlardır:
- Şeyhülislam ve Ulemaların akli bilimleri gereksiz olarak görmeleri,
- “Alimin oğlu alimdir.” anlayışının olduğu “Beşik Ulemalığı” sisteminin getirilmesi,
- Özellikle 19. yüzyılda yeni eğitim kurumlarının açılması,
- Avrupadaki gelişmelerin uzağında kalınması.
🔷 Medreselerde şu aşamalardan geçip Müderris olunabilirdi:
(Mobil görünümde tablonun ekrana sığmaması halinde tabloyu yana kaydırınız.)
Softa ➡ | Danişmend ➡ | Muid (Mezun stajer) ➡ | Mülazemet (Bekleme Süresi) ➡ | Müderris (Günümüzdeki Profesör) |
🔷 İhtisas Medreseleri şunlardır:
Darültıp | Hekim |
Darülhadis | Hadis Öğrencisi |
Darülkurra | Kuran Öğreticisi |
Darülhendese | Mühendis |
Mekteb-i Kuzat | Kadı |
Enderun:
🔷 Kuruluş amacı olarak devşirme olarak alınan yetenekli çocukları devlet adamı amacı gütmektedir.
🔷 Erkek çocuklar eğitim görür.
Harem:
🔷 Genellikle devşirme kökenli kız çocuklarının eğitim gördüğü okuldur.
Şehzadegan Mektebi:
🔷 7 yaşında eğitime başlayan şehzadeler 12 yaşına kadar eğitimlerine devam ederler.
🔷 Şehzadelere dönemin alimleri tarafından dersler verilir.
🔷 Bu mekteplerde yapılan ilk derse “Bed-i Besmele” denir.
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
Cevap Yok