Osmanlı’da Sosyal Hayat | Toplum Yapısı

Osmanlı Devleti’nin toplum yapısı ve toplum düzeni altıyüz yıllık tarihi boyunca çeşitli görünümler arz etmiş ve farklılıklar göstermiştir.

Bu çeşitlilik ve farklılığın ise ana sebepleri; sınırların genişlemesine bağlı olarak Osmanlı Devleti egemenliğine giren dinî ve etnik grupların çeşitliliğinin artması, diğer yandan da kaybedilen topraklardaki Müslüman nüfusun büyük çoğunluğunun elde kalan topraklara çekilmiş olmasıdır.

Toplum hayatını ve toplum yapısını etkileyen bir başka neden de, kökleri bir önceki yüzyıla uzanan modernleşme çabalarıdır.

Osmanlı Devleti’nde hanedan ve saray halkı dışında toplum esas olarak iki unsurdan oluşturur: Askerîler ve Reâyâ. Bunları da açacak olursak toplum; askerî, ulema, tüccar ve esnaf, reâyâ (köylü-çiftçiler)’dır.

Özetlemek gerekirse, askerî sınıf yönetici sınıf olarak da nitelendirebileceğimiz ve vergiden muaf olan üç kesimi içermekteydi:

“Kalemiye” yani bürokrasi, “Seyfiye” yani idareci-asker tabaka ve “İlmiye” yani kazaî-idareci sınıf ile eğitim öğretimle uğraşan ve dinî konularda fetva veren “Ulema”. Saydığımız bu yönetici gruplarına aşağıda tekrar değiniyor olacağız.

Reâyâ ise vergi vermekle yükümlü halk demektir. Reaya’nın içinde ; çiftçi-köylüler, konar-göçerler ve kasaba ve kentlerdeki zanaat erbabı, tüccarlar ve hizmet sektörü mensupları vardır.

Hakkaniyet Çemberi:

Osmanlı Devleti’nde toplum Hakkaniyet Çemberi‘ne göre yönetilirdi.

Buna göre ;

Vakıf Teşkilatı:

🔷 Osmanlı Devleti’nde vakıflar ; Olağan ve Olağanüstü (Avarız) vakıflar olmak üzere gruplandırılmışlardır.

🔷 Türk tarihinde vakıf teşkilatını oluşturan ilk devlet Uygurlar ‘dır.

🔷 Osmanlı Devleti’nde ise ilk vakıf teşkilatı Orhan Bey döneminde oluşturulmuştur.

🔷 Vakıf yöneticilerine “Mütevelli” denir.

🔷 Osmanlı Devleti’nde toplum yapısının belkide en önemli değeri olan vakıflar ve sosyal kurumlardan bazıları ise şunlardır:

Sosyal Kurumlar:

Darülaceze: “Yoksullar evi” veya “Güçsüzler evi” anlamına gelmektedir. İhtiyaçlarını karşılamakta güçlük çeken yaşlılar,sokağa terk edilenler gibi zor durumdaki insanlara yardım amaçlı kurulan bir kurumdur.

Darüşşafaka: Yetim çocukların eğitim ve öğretimine katkıda bulunma amacıyla kurulmuş çocuk yurtlarıdır.

Darüleytam: “Yetimler yurdu” anlamına gelir. I. Dünya Savaşı’ndan sonra önemi artan bu kurum Şehit yetimlerini koruma amaçlı olarak kurulmuştur.

Darülbedayi: “Güzellikler evi” anlamına gelir. Osmanlı Devleti’nde ilk tiyatro oyunlarının oynandığı yerdir. Daha sonra Şehir Tiyatroları adını almıştır.

Darülelhan: Osmanlı Devleti’nin ilk resmi konservatuarıdır. (Müzik okulu)

Hamidiye Etfal: II.Abdülhamid’in ölen kızı anısına yaptırdığı ve kimsesiz çocukların tedavilerinin yaptırıldığı ilk çocuk hastanesidir.

Vakıf Gureba: Fakir ve kimsesizlerin ücretsiz olarak tedavilerinin yapıldığı hastanedir.

Donanma Cemiyeti: Türk denizciliğini geliştirme amacıyla kurulmuştur. Yetim çocuklar için piyango uygulaması başlatmış ve elde edilen gelirler hayır kurumlarına aktarılmıştır.

Darülmesai: Cepheye elbise diken ve kadınlara iş öğreten bir kurumdur. Mehmet Akif ERSOY, İstiklal Marşı’ndan kazandığı ödülü bu kuruma bağışlamıştır.

Hilal-i Ahdar (Yeşilay): Birinci Dünya Savaşından sonra yaygınlaşmaya başlayan alkol ve uyuşturucu ile mücadele etme amacıyla kurulmuştur.

Hilal-i Ahmer (Kızılay) : Yaralı ve hasta askerlere yardım amacıyla kurulmuştur.

Himaye-i Etfal (Çocuk Esirgeme Yurdu) : Şehit ve Gazi çocuklarının eğitim ve öğretimi için kurulmuştur.

Darülfünun: İstanbul Üniversitesi

Yönetici Grupları:

(Mobil görünümde tablonun ekrana sığmaması halinde tabloyu yana kaydırınız.)

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.