Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos–13 Eylül 1921)

Bu yazımızda tarihimizde unutulmaz zaferlerden birisi olarak yerini alan Sakarya Meydan Muharebesi konusunu işleyeceğiz.

Hatırlayacağımız üzere Eskişehir-Kütahya Muharebesi ile Yunanlılar neredeyse Ankara’ya kadar ilerlemişti. Yunanlılar artık kesin bir zafer elde etme düşüncesiyle son kez büyük bir saldırı ile bu amacına ulaşmayı düşünüyordu.

Yunan ordusunun kuvvetleri: 120.000 er, 386 top, 2.768 makineli tüfek, ve 18 uçaktan oluşmaktaydı. Sakarya Irmağı’nın doğusunda savunma düzeni alan Türk ordusunun kuvvetleri: 96.326 er, 196 top, 825 makineli tüfek ve 2 uçaktan oluşmaktaydı.

Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos–13 Eylül 1921) :

Saldırı için tüm hazırlıklarını tamamlayan Kral Konstantin ordusuna Ankara’yı işgal etme emrini verdi ve 23 Ağustos 1921 sabahı Yunan ordusunun saldırısı ile Sakarya Meydan Muharebesi başladı.

Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ile birlikte Polatlı’ya gelerek, Başkomutanlık karargâhını burada kurdu.

Polatlı dolaylarında 100 kilometrelik bir alanda gerçekleşen savaşta Türk cephesi yer yer kırılmaya başlamış ve top sesleri artık Ankara’dan duyulur hale gelmişti.

Türk ordusu zor durumda kaldığında Mustafa Kemal o meşhur emrini verdi:

“Hattı müdafaa yokur, sathı müdafaa vardır. O
satıh, bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça, terkedilemez…”

Bu sözle birlikte Türk askerinin savunma azmi giderek artmaya başladı. Her bir karış ısrarla savunuldu. Bir hat kaybedildiğinde ise yerine hemen yeni bir savunma hattı kuruldu.

Bu müthiş savunmayla birlikte düşman ilerleyişi iyice yavaşladı ve 22 gün boyunca devam eden Sakarya Meydan Muharebesi 13 Eylül 1921’de Türk ordusunun zaferi ile sonuçlandı.

Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sonuçları:

İç Siyasetteki Sonuçları:

• Türklerin 1683’te Viyana önlerinden başlayan geri çekiliş dönemi son buldu.
• 19 Eylül 1921’de TBMM tarafından Başkomutan Mustafa Kemal’e, kanunla “Mareşal” rütbesi ve “Gazi” unvanı verildi.

Dış Siyasetteki Sonuçları:

• Kafkas Cumhuriyetleri ile Kars Antlaşması yapıldı. (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan)
• Fransa ile Ankara Antlaşması imzalandı.
• İtalya, Anadolu’dan tamamen çekildi.
  • Anadolu’dan çekilen ilk devlet İtalya oldu.
  • İtalya ve Fransa’nın geri çekilirken bıraktığı silahlar Büyük Taarruz’da Türk ordusu tarafından kullanılmıştır.
• İngilizler, Yunanlılar’a askeri yardımı kesti.
• İtilaf Devletleri arasında görüş ayrıkları iyice arttı.
• İngiltere, TBMM ve Yunanistan’a ateşkes teklifinde bulundu.
• 22 Ekim 1921’de İngiltere ile TBMM arasında Esir Mübadelesi Antlaşması (İstanbul Sözleşmesi) imzaladı.
  • İngiltere Malta sürgünlerinin tamamını serbest bıraktı. Hatırlanacağı üzere II. İnönü Muharebesi sonrası bir kısmı serbest bırakılmıştı.
• 2 Ocak 1922’de TBMM ile Ukrayna arasında Dostluk Antlaşması imzalandı.

Şimdi Sakarya Meydan Muharebesi sonucu imzalanan antlaşmalara yakından bakalım.

Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) :

Sakarya Meydan Muharebesi’ndeki Türk zaferi dış politikada birçok olumlu gelişmeyi de beraberinde getirdi.

Sovyet Rusya’nın isteği ve öncülüğünde Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan temsilcileri ile Kars’ta konferans düzenlendi ve bu konferans sonucu 13 Ekim 1921’de Kars Antlaşması imzalandı. (Konferansta TBMM heyetinin başkanlığını Kazım Karabekir yapmıştır.)

Bu antlaşma ile;

• Türkiye’nin doğu sınırı kesinlik kazandı.
• Doğu’daki askerî birlikler ve silahlar, Batı Cephesi’ne kaydırıldı.
• Türkiye’nin Batum’un liman hizmetlerinden faydalanma hakkı sona erdi.
• Taraflar arasında sağlık, güvenlik, ticaret ve gümrük konularında işbirliği yapılmasına karar verildi.
• İstanbul’un güvenliğinin sağlanması ve Boğazların ticarete açılması karara bağlandı.

Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) :

Fransa ile TBMM arasında Eskişehir-Kütahya Savaşlarından önce barış görüşmeleri başlamış fakat Türk ordusunun bu savaştaki başarısızlığı ile Fransa ateşkes teklifini geri çekmişti.

TBMM’nin Sakarya Zaferi ile Yunanlılar’dan ümidini kesen Fransa, TBMM ile tekrar yakınlaşmaya karar verdi. Bunun üzerine 20 Ekim 1921’de TBMM ile Fransa arasında Ankara Antlaşması imzalandı.

Ankara Antlşaması’na göre;

• İki taraf arasındaki silahlı mücadele sona erecek,
• Fransa, Çukurova ve Güneydoğu Anadolu’da işgal ettiği yerleri boşaltacak,
• Suriye’de kalan “Süleyman Şah Mezarı”nın bulunduğu Caber Kalesi de Türk toprağı sayılacak,
  • Dip Not: Suriye’nin kuzeyinde Halep şehrindeki Karakozak köyü sınırları içerisinde bulunan Türk toprağı Süleyman Şah Türbesi’ndeki Saygı Karakolu‘nda görevli 40 askeri personel ve buradaki tarihi emanetler 21 Şubat’ta askeri operasyonla Türkiye’ye getirildi.
• İskenderun ve Antakya (Hatay) yöresi Fransız mandasındaki Suriye sınırları içinde kalacak, fakat burada özel bir yönetim kurulacak ve resmi dil Türkçe olacak,
  • Hatay’ın Fransa’ya bırakılması Misak-ı Milli’den verilen ikinci tavizdir.
• Fransa Suriye’den çekilirse Hatay halkı kendi geleceğini belirlemek üzere halk oylamasına gidebilecek,
  • Bu durum Hatay’da Türk kültürünün korunmasını kolaylaştırmış ve Hatay’ın 1939’da anavatana katılmasına katkı sağlamıştır.

İtilaf Devletleri’nin Barış Teklifleri:

İtilaf Devletleri, 22 Mart 1922’de Türkiye ve Yunanistan arasındaki savaşı durdurmaya yönelik ateşkes ve barış önerileri hazırladılar. (Paris Mukarreratı). Bu amaçla yapılan konferansa TBMM’yi temsilen Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşenk katılmıştır.

Paris Mukarreratı’na (Paris Kararları) göre;

• İki tarafta savaş hazırlığı yapmayacaktır.
• İki taraf arasında tampon bölge oluşturulacaktır.
• Ateşkes 3 ay sürecek, gerekirse uzatılabilecektir.
• İtilaf Devletleri tarafından kurulan bir komisyon Türk ordusunun askeri durumunu denetleyecektir.

Yapılan bu ateşkes kararları ve barış görüşmelerinden herhangi bir sonuç çıkmayınca Büyük Taarruz hazırlıkları hızlanmıştır.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.