Tanzimat Fermanı (Gülhane Hattı Hümayunu) (1839)

Önceki konumuzda II.Mahmut’un yaptığı ıslahatlardan bahsetmiştik. İşte II.Mahmut’un yaptığı bu ıslahatlar Tanzimat Dönemi’nin temelini oluşturmaktadır.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa‘nın Osmanlı ordusunu yenilgiye uğratmasının ardından II.Mahmut 1839’da vefat etmiş , yerine ise oğlu Abdülmecit tahta geçmiştir.

II.Mahmut döneminde yapılan yenilikleri devam ettirme düşüncesinde olan ve Avrupa kamuoyunun desteğini kazanmak için daha kapsamlı yenilik hareketlerine ihtiyaç Abdülmecit’in emriyle Sadrazam Koca Hüsrev Paşa’nın başkanlığında Bâbıâli’de bir Meşveret Meclisi toplanmıştır. Bu mecliste oluşturulan ilkeler Tanzimat Fermanı’nın da esasını oluşturmuştur.

Mısır Meselesi’nin görüşüleceği Londra Konferansı’nda Avrupalı devletlerin desteğini kazanma düşüncesiyle Abdülmecit, Londra Büyükelçiliği’nde bulunmuş olan Mustafa Reşit Paşa’yı Hariciye (Dışişleri) Nazırlığı’na getirerek Tanzimat Fermanı’nın hazırlanmasını istemiştir.

Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa; Tanzimat Fermanı’nı 3 Kasım 1839’da Gülhane Meydanı’nda bulunduğu bir törende okumuş ve Sultan Abdülmecit ilan edilen hususlara uyacağına dair yemin etmiştir.

“Hatt-ı hümâyunumda münderiç olan kavânîn-i şer‘iyyenin harf-be-harf icrasına ve mevâdd-i esâsiyyenin fürûâtına dair ekseriyyet-i ârâ ile karar verilen şeylere müsaade eyleyeceğime ve hafî ve celî hâricen ve dâhilen taraf-ı hümâyunuma ilkā olunan şeyleri kavânîn-i müessiseye tevfik ve tatbik etmedikçe kimsenin lehine ve aleyhine bir hüküm ve ferman etmeyeceğime ve vazolunmuş ve olunacak kavânînin tağyîrini tecviz buyurmayacağıma, vallahi!”

Sultan Abdülmecid

Şimdi Tanzimat Fermanı‘nın maddelerine değinmeden önce bu fermanın ilan edilme nedenlerini inceleyelim.

Tanzimat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri:

• Mısır ve boğazlar gibi sorunların çözümünde Avrupalı devletlerin desteğini sağlamak ve Londra Konferansı kararlarında etkili olabilmek.
• Batının özellikle azınlıkları bahane ederek Osmanlı içişlerine karışmasını engellemek.
• Halkın devlete güvenini artırmak.
• Fransız İhtilali sonucu milliyetçilik akımına kapılan azınlıkların isyanını önlemek.

Tanzimat Fermanı Maddeleri:

• Müslüman ve Gayrimüslüm herkesin can güvenliği, mal, ırz ve namusu korunacak.

• Herkesin gücü ölçüsünde vergi alınacak.
• Askerlik herkes için zorunlu olacak.
• Herkes mal ve mülkünde istediği gibi tasarrufta bulunabilecek.
• Mahkemeler herkese açık olacak ve kimseye yargılamadan ölüm cezası verilemeyecek.

• Rüşveti engellemek amacıyla etkili bir kanun çıkarılacak.
• İşkence ve angarya kaldırılacak.
• Bu hükümlerine ve çıkarılacak kanunlara padişah da dahil herkes uyacak.

Tanzimat Fermanı’nın Sonuçları:

• Bu fermanla birlikte Avrupa tarzı hukuk kuralları geçerli olmaya başlamıştır.
• Jön Türkler ve Genç Osmanlılar gibi aydın sınıfın doğmasını sağlamış ve Batılılaşma hareketleri hızlanmıştır.
• Müslümanlar azınlıklarla aynı hakka sahip olmaktan dolayı rahatsız olmuşlardır. Gayrimüslümler ise askerliğin kendileri için de zorunlu olmalarından rahatsızlık duymuşlardır.
• Eşitlikçi anlayışla beraber Osmanlıcılık fikir akımı önem kazanmıştır.
• 1839’da Tanzimat Fermanı‘nın ilanı ile başlayıp 1876’da I.Meşrutiyet’in ilanına kadar süren Tanzimat Dönemi’nde hukuk ve yönetim alanları başta olmak üzere çeşitli alanlarda ıslahatlar yapılmıştır.
• Azınlıkların bu fermanda yer alan haklardan yeterince yararlanamadığını ileri süren Avrupalı devletlerin baskısıyla 1856 yılında Islahat Fermanı yayımlanmıştır.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.