Tarih Öncesi Çağlar (Devirler)

Bu dersimizde Tarih Öncesi Çağlar (Devirler) ve Özellikleri konusunu ele alacağız. Tarih Öncesi Çağlar konumuzun içerisinde; tarihi devirler ne ile başlar? , tarihi çağlar kaça ayrılır? sorularını da cevaplayacağız.

Tarih Öncesi Çağlar konumuza geçmeden önce Tarih Öncesi Çağlar ve Tarihi Çağlar ifadelerini birbirine karıştırmamak gerektiğini hatırlatalım. Tarih Öncesi Çağlar yazının icadından önce kalan dönemi kapsarken, Tarihi Çağlar ise yazının icadıyla başlayan dönemi kapsar.

Üç Çağ Sistemi Nedir?

Üç Çağ Sistemi, insanlık tarihini Taş Devri, Tunç Devri ve Demir Devri olmak üzere üç ana evreye ayıran bir sınıflandırma yöntemidir. Bu sistem, 1836 yılında Danimarkalı arkeolog Christian Jürgensen Thomsen tarafından geliştirilmiştir.

Tarih Öncesi Devirler Nelerdir?

Yazının icadından önceki dönemlere tarih öncesi dönemler veya tarih öncesi çağlar denir. Tarih öncesi devirler; taş çağı ve maden çağı olmak üzere ikiye ayrılır.

1) Taş Devri (Çağı)

Eski Taş Çağı (Paleolitik Çağ) (MÖ 2.6 Milyon – MÖ 12.000)

Paleolitik Çağ, insanlığın en uzun ve en önemli dönemlerinden biridir. Bu dönemde insanlar taş aletler yapmayı, ateşi kontrol etmeyi ve mağara resimleri yapmayı öğrenmişlerdir. Homo sapiens de bu dönemde evrimleşmiştir. Paleolitik Çağ, avcı-toplayıcı yaşam tarzının ve ilk insan topluluklarının temelini oluşturmuştur.

Eski Taş Devri Özellikleri Şunlardır:

• Eski Taş Devri insanlığın en uzun evresidir.
• Buzulların hakim olduğu bu dönemde insanlar soğuktan korunmaya çalışmışlardır. Soğuktan korunma amacıyla;
  • Mağara ve kovuklarda yaşamışlardır.
  • Avladıkları hayvanların derilerini giysi olarak kullanmışlardır. (Avlanmak amacıyla obsidyen adı verilen taşı yontarak keskin bıçaklar ve ok uçları yapmışlardır.)
  • Ateşi kontrol altına almışlardır. Ateş ayrıca;
    • Avlanan hayvanların etlerinin pişirilmesi için kullanılmıştır.
    • Hayvan saldırılarını önleme amacıyla kullanılmıştır. Bu nedenlerden dolayı ateş insanların yaşam süresinin uzamasına da neden olmuştur.

Bu dönemde insanların mağara ve kovuklarda yaşadığını söylemiştik. Dolayısıyla bu döneme ait izlere de mağaralarda rastlanmıştır.

Altamira Mağaraları: İspanya’da bulunan bu mağaralar, Lascaux Mağaraları’na benzer şekilde Paleolitik Çağ’dan kalma mağara resimleriyle ünlüdür. Bu resimlerin 11.000 ila 13.000 yıl öncesine ait olduğu tahmin edilmektedir.

Lascaux Mağaraları: Fransa’da bulunan bu mağaralar, Paleolitik Çağ’dan kalma muhteşem mağara resimleriyle ünlüdür. Bu resimler, 17.000 yıl öncesine ait olduğu tahmin edilmektedir ve hayvanları, insanları ve soyut figürleri tasvir etmektedir.

Omo Nehri Vadisi: Etiyopya’da bulunan bu bölge, Paleolitik Çağ’a ait insan kalıntılarının ve taş aletlerin bulunduğu önemli bir bölgedir. Bölgede bulunan bazı kalıntılar 2.6 milyon yıl öncesine ait olduğu tahmin edilmektedir.

Ayrıca Türkiye’deki Yarımburgaz Mağarası (İstanbul), Beldibi Mağarası (Antalya), Karain Mağarası (Antalya) ‘da Paleolitik döneme ait izler bulunan mağaralardır.

Orta Taş Çağı (Mezolitik Çağ) (MÖ 12.000 – MÖ 8.000)

Orta Taş Çağı, Paleolitik Çağ ile Neolitik Çağ arasında bir geçiş dönemidir. Bu dönemde insanlar daha küçük ve daha karmaşık taş aletler yapmayı, balık tutmayı ve hayvanları evcilleştirmeyi öğrenmişlerdir. Ayrıca daha kalıcı yerleşimlerde yaşamaya başlamışlardır. Orta Taş Çağı, insanlığın sosyal ve kültürel açıdan da önemli bir gelişme gösterdiği bir dönemdir.

Orta Taş Devri Özellikleri Şunlardır:

• İnsanlar yaşamlarını daha iyi sürdürebilmek amacıyla daha küçük ve daha karmaşık taş aletler (mikrolitler) yapmışlardır.
• İklim normale dönmüş ve buzullar erimeye başlamıştır.
• İnsanlar mağarada yaşamışlardır.

Tacikistan’daki Kuldara Bölgesi, Antalya’daki Beldibi Mağarası, Ankara’daki Macunçay Mağarası, Göler Yöresi’ndeki Baradiz Mağarası, Samsun’daki Tekkeköy Mağaraları bu çağa ait izlerin görüldüğü bazı yerlerdir.

Yeni (Cilalı) Taş Çağı (Neolitik Çağ) (MÖ 8.000 – MÖ 3.000)

Neolitik Çağ, insanlık tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Bu dönemde insanlar tarım ve hayvancılığı geliştirerek yerleşik bir yaşam tarzına geçmişlerdir. Ayrıca köyler kurulmuş, uzmanlaşma ve ticaret başlamıştır.

Yeni Taş Devri Özellikleri Şunlardır:

• İnsanlar su kenarlarına inerek ilk defa tarım yapmışlardır.
• İlk defa köyler oluşturulmuştur.
• İnsanlar bitki liflerden elbise dikmişlerdir.
• Hayvanlar evcilleştirilerek tarımda kullanılmıştır.

Çatalhöyük (Konya), Çayönü (Diyarbakır), Sakçagöz (Gaziantep) ve Caferhöyük (Malatya) bu çağa ait önemli merkezlerdir.

Bakırtaş Çağı (Kalkolitik Çağ) (MÖ 5000 – MÖ 3000)

Bakırtaş Çağı, MÖ 5000 – MÖ 3000 yılları arasını kapsayan tarih öncesi bir dönemdir. Bu dönem, taş aletlerin yanında bakırın da kullanılmaya başlamasıyla karakterize edilir.

2) Maden Devri (Çağı)

Bakır Çağı (Kalkolitik) (MÖ 3.000 – MÖ 2.300)

Bakır Çağı, taş aletlerden metal aletlere geçişin bir aşaması olarak kabul edilir. Bu dönemde bakır cevherinin çıkarılması, eritilmesi ve işlenmesi teknikleri geliştirildi. Bakırdan balta, bıçak, ok ucu, iğne gibi çeşitli aletler yapıldı. Bu aletlerin kullanımı tarım ve hayvancılıkta verimi artırdı, ticareti ve yerleşim yerlerinin gelişmesini de beraberinde getirdi. Bu dönemde altın bulunmuş fakat hem işlenmesinin zor olması hem de az bulunması nedeniyle günlük yaşamda kullanılmamıştır. Az bulunduğu için değerli görülmüş ve süs eşyası ve takı olarak kullanılmıştır.

Bakır Devri Özellikleri Şunlardır:

• İnsanların işlediği ilk maden bakırdır.
• Doğada sıkça bulunması, kolay işlenmesi nedeniyle bakır tercih edilmiştir.
• Bakırdan kap kacak, küçük heykelcikler yapılmıştır.
• Bu dönemde altın ve gümüş bulunmasına rağmen işlenmesi zor olduğundan dolayı genellikle süs eşyası olarak kullanılmıştır.

Alacahöyük (Çorum), İkiztepe (Samsun), Beycesultan (Denizli) ve Truva (Çanakkale) gibi merkezler bu döneme ait önemli merkezlerdir.

Tunç Çağı (MÖ 2.300 – MÖ 1.200)

Bu dönemde bakır ve kalayın karıştırılmasıyla elde edilen tunç metalinin kullanımı yaygınlaşmıştır. Tunç, bakırdan daha sert ve dayanıklı bir malzeme olduğu için alet, silah ve zanaatlarda (heykel) kullanımı önemli gelişmelere yol açmıştır.

Tunç Devri Özellikleri Şunlardır:

• Tunç, bakır ve kalay karıştırılarak bulunmuştur.
• Tunç, bakıra göre daha sert bir madendir.
• Tunçtan heykeller yapılmıştır.
• İlk kez site şehir devletleri ortaya çıkmıştır.

Demir Çağı (MÖ 1.200 – MÖ 500)

Bu dönemde demir metalinin yaygın kullanımıyla alet, silah ve zanaatlarda önemli gelişmeler yaşanmıştır. Demir, tunçtan daha sert ve dayanıklı bir malzeme olduğu için tarım ve hayvancılıkta verimi artırmış, savaşlarda kullanılan silahların daha etkili olmasını sağlamıştır. Demir Çağı’nda şehirleşme ve ticaret daha da gelişmiş, yeni uygarlıklar ve krallıklar ortaya çıkmıştır.

Demir Devri Özellikleri Şunlardır:

• Demir, bakır ve tunç madenine göre daha dayanıklıdır.
• İlk defa imparatorluklar ortaya çıkmıştır.
• Demiri kullanan devletler diğer devletlere göre üstünlük sağlamışlardır.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.