Yumuşama Dönemi’nde Türkiye

Bu yazımızda Yumuşama Dönemi’nde Türkiye konusu üzerinde duracağız. Yumuşama Dönemi’nde Türkiye konusunu ise siyasi alanda yaşanan gelişmeler, ekonomi alanında yaşanan gelişmeler ve sosyal-kültürel alanda yaşanan gelişmeler olarak ayrı ayrı ele alacağız.

Yumuşama Dönemi’nde Türkiye konumuza siyasi alanda yaşanan gelişmeler ile başlayalım.

? Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’de Siyaset Alanında Yaşanan Gelişmeler:

Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’de siyaset alanında yaşanan gelişmeleri 1960 darbesi, 12 Mart muhtırası ve 1980 darbesi olarak saymak mümkündür.

27 Mayıs 1960 Darbesi:

Türkiye Cumhuriyeti ilk askeri darbeyi yani ilk kara lekeyi 27 Mayıs 1960 tarihinde yaşamıştır. Yaşanan bu askeri müdahale sonucunda meclis kapanmış, siyasi partilerin faaliyetleri ise askıya alınmıştır.

Darbe sonrası milletvekileri, bakanlar, başbakan ve cumhurbaşkanı yargılanmıştır. Yapılan yargılamalar sonucunda Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan idam edilmiştir.

60 darbesini yapan Milli Birlik Komitesi yeni bir anayasa hazırlamış ve hazırlanan bu anayasa 1961 yılında yapılan halk oylamasıyla kabul edilmiştir.

1961 Anayasası‘nın yürürlüğe girmesinin ardından siyasi partiler faaliyetlerine tekrar başlamıştır. Darbe sonrası yapılan ilk seçimlere (15 Ekim 1961) CHP, Adalet Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi katılmıştır. Seçimleri sadece % 2 oy farkıyla CHP, Adalet Partisi’nin önünde tamamlamış fakat tek başına iktidar olamamıştır.

12 Mart 1971 Muhtırası:

1965 yılında yapılan seçimleri Adalet Partisi kazanmış ve Süleyman Demirel başbakan olmuştur. 1968 yılında yapılan senato yenileme seçimleri ise Adalet Partisi ve CHP’liler arasında çatışmaya dönüşmüştür. Bu çatışmalar sonucunda 15 kişi ölmüş, 47 kişi ise yaralanmıştır.

1969 seçimleride AP bir kez daha tek başına iktidara gelmiştir. Bu kez de AP içinde muhalefet oluşmuş ve AP’nin içerisindeki eski DP’liler 41’ler Grubu kurmuştur.

12 Mart muhtırası öncesindeki bu siyasi istikrarsızlıkların yanı sıra bu dönemde ülke içerisinde birçok olay ve çatışmalar da yaşandı. Üniversitelerdeki olaylarda öğrenciler öldü. ODTÜ’de ABD Büyükelçisi’nin arabası yakıldı. 1970 yılında yaşanan olaylar nedeniyle İstanbul ve
Kocaeli’de sıkıyönetim ilan edildi.

Türkiye’de yaşanan bu siyasi istikrarsızlık ve kaos ortamı sonucunda kuvvet komutanları kendi düşüncelerine göre askeri bir darbenin yaşanmaması amacıyla 12 Mart 1971 günü saat 13.00’te tüm Türkiye’ye ilan edilen metin ve TBMM’ye verilen muhtırayla (uyarı metni) Başbakan Süleyman Demirel ve hükümetine yürütme görevinden el çektirdi. Yerine ise Nihat Erim başbakanlığında bir hükümet kuruldu.

1973 yılında yapılan seçimlerde ise hiçbir parti tek başına iktidar olacak çoğunluğu sağlayamadı.

12 Eylül 1980 Darbesi:

Muhtıra sonrası ülkede kargaşa giderek artmış ve anarşi hız kazanmıştı. Faili meçhul cinayetler artmış, çok sayıda siyasetçi öldürülmüştü. Ayırca bu kargaşa, siyasi istikrarsızlık ve dünyadaki gelişmeler ekonomiyi de vurmuştu. Enflasyon %100’lere çıkmış, 10 yıllık dönemde dolar 9 TL’den 50 TL’ye yükselmişti.

12 Eylül 1980 tarihine gelindiğinde ise Türk Silahlı Kuvvetleri sabah saat 04.00’te ülke yönetimini “Bayrak Harekatı” adı verilen darbe ile ele geçirdi. Aynı gün saat 13.00’te Kenan Evren, radyo ve televizyondan Milli Güvenlik Konseyi Başkanı sıfatıyla darbe bildirisini okudu.

21 Eylül 1980 tarihinde emekli Deniz Kuvvetleri Komutanı Bülent Ulusu başkanlığında yeni hükümet kuruldu. Cumhurbaşkanlığı görevine Kenan Evren getirildi. Yasama, yürütme ve yargı yetkileri Milli Güvenlik Konseyi tarafından kullanıldı. Mevcut siyasi partiler feshedildi.

Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı başkanlığında hazırlanan 1982 Anayasası yapılan referandumda %92 oranında evet oyuyla kabul edildi.

6 Kasım 1983’te Anavatan Partisi, Halkçı Parti ve Milliyetçi Demokrasi Partisi’nin katıldığı seçimlerden ANAP birinci parti çıktı ve Turgut Özal başkanlığında tek başına iktidar ANAP oldu.

? Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’de Ekonomi Alanında Yaşanan Gelişmeler:

Yumuşama Dönemi’nde Türkiye ‘de ekonomi alanında yaşanan gelişmeler şunlardır:

• 1960 yılından itibaren planlı ve kalkınmayı hedef alan bir ekonomi modeli benimsendi.
• Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu.
• 1970’li yıllarda yaşanan, siyasi iktidarsızlıklar, petrol krizi, Amerikan ambargosu ve yurtdışında yaşayan işçi vatandaşlarımızdan gelen döviz miktarının azalması ekonomik gerilemeye neden oldu.
• İstikrar tedbirleri olarak 24 Ocak Kararları kabul edildi. Bu kararlarla ihracata yönelik sanayileşme anlayışına geçildi.
• 1980’lerde Turgut Özal döneminde liberal ekonomi ön plana çıktı. Serbest ticaret, girişimciliğin özendirilmesi, kamu iktisadi teşekküllerinin özelleştirilmesi ve rekabet koşullarının sağlanması yolunda önemli adımlar atıldı.
• Sermaye Piyasası Kurulu ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası kuruldu.
• Turgut Özal döneminde 1979 yılında 2,3 milyar dolar olan ihracat 1988 yılında 11,7 milyar dolara çıktı.
• Turgut Özal, özelleştirmeyi resmi politika haline getirdi.
• 1985 yılında Katma Değer Vergisi (KDV) uygulaması hayata geçirildi.

? Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’de Sosyal ve Kültürel Alanda Yaşanan Gelişmeler:

Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’de sosyal ve kültürel alana yaşanan gelişmeler şunlardır:

• 1960-1980 arası dönemde köyden kente göçler devam etmiştir. Böylece gecekondulaşma, altyapı ve üstyapı sorunları ortaya çıkmıştır.
• 1968 yılında TRT’nin ilk deneme yayını yapıldı.
• 1971 Akdeniz Oyunları’nın canlı olarak yayımlanmasıyla ilk uzun süreli canlı yayın yapıldı.
• 1984’te renkli televizyon yayınına geçildi.
• TRT’de yayımlanan yerli ve çoğu Amerikan yapımı diziler, komşuların beraber olduğu sosyal ortamlar meydana getirdi. (Dallas, Mavi Ay, Cosby Ailesi, Kara Şimşek …)
• Reklam ögeleri televizyon aracılığıyla daha hızlı bir şekilde toplumu etkilemeye başladı.
• Yılmaz Güney, politik sinema adına bu döneme damgasını vurdu.
• Sinemada Zeki Alasya, Metin Akpınar, Adile Naşit, Şener Şen, Kemal Sunal, Münir Özkul, Tarık Akan, Kartal Tibet, Ediz Hun, Filiz Akın, Türkan Şoray ve Fatma Girik ön plana çıkan erkek ve kadın oyuncular oldu.
• Metin Erksan’ın yönetmenliğindeki “Susuz Yaz” filmi, Berlin Film Festivali’nde “Altın Ayı” ödülünü kazandı.

• 1964’te Antalya Film Festivali düzenlenmeye başladı.
• Dormen, Birleşik Sanatçılar Topluluğu ve Devekuşu Kabare Tiyatrosu günlük konuları eleştirel bir biçimde eğlenceli olarak ele aldı.
• Yoksul kitleler arabesk müziğin önemli temsilcilerinden Orhan Gencebay ve Ferdi Tayfur’un şarkılarını dinledi. Ayrıca Aşık İhsani, Aşık Mahzuni Şerif, Neşet Ertaş, Selda Bağcan ve Edip Akbayram halk müziğinin önemli sanatçıları olarak tanındı.
• 1965 yılında Altın Mikrofon Yarışması düzenlenmeye başladı. Bu yarışmanın ilkini “Gençliğe Veda” şarkısıyla Yıldırım Gürses kazanırken Cem Karaca ve Erkin Koray gibi isimlerde bu yarışmayla Türk Müziğine kazandırıldı.
• Bu dönemde Anadolu rock adı altında müzik türü ortaya çıktı. Cem Karaca ve Barış Manço Anadolu rockın öncüleri arasında yer aldı.
• 1975 yılında Eurovizyon Şarkı Yarışması’na ilk kez katılan Türkiye, Semiha Yankı ile temsil edildi.
• Popüler müzikte Erol Büyükburç, Füsun Önal, İlhan İrem, Nilüfer, Yeliz, Sezen Aksu gibi isimler öne çıktı.
• 1960’lardan itibaren “Toplumculuk” adı verilen edebi akım ortaya çıktı. (Nazım Hikmet ve Ahmet Arif temsilcileri arasındadır.)
• Necip Fazıl Kısakürek tüm şiirlerini “Çile” adlı kitabında topladı.
• Ülkenin sorunları ise Adalet Ağaoğlu ve Vedat Türkali’nin romanlarında yer aldı.
• Gezi, hatıra türünde Yusuf Ziya Ortaç, deneme türünde Nurullah Ataç, Mahmut Kaplan ve Cemil Meriç öne çıktı.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.