Osmanlı Devleti’nde Hukuk

Osmanlı Devleti, Türk-İslam devletlerinden birçok şeyin yanı sıra, hukuk sistemlerini de almışlardı. Yani Roma Hukuku’nda olduğu gibi sıfırdan hukuk sistemi yapmak zorunda kalmamışlardı.

Osmanlı Devleti’nin hukuk ve kültürel mirasını genel olarak Abbasi, Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu devletlerinden devralmıştı. Fakat Osmanlı Devleti’nin, almış olduğu bu hukuki mirası hiç değiştirmeden uyguladıklarını düşünmek de mümkün değildir. Altıyüz yıllık bir süreç içerisinde, ihtiyaç duyuldukça hukuk alanında gerekli değişiklikler ve ilaveler elbette yapılmıştır.

Genel olarak Osmanlı Devleti’nin hukuk sistemini oluşturmasında;

• Fethettikleri bölgelerdeki uygulamalar,
• İslam’ın getirdiği esaslar,
• Orta Asya Türk gelenekleri,
• Türk-İslam Devletleri’ndeki uygulamalar

etkili olmuştur.

Osmanlı Devleti’nde hukuki sistem şeri ve örfi olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır;

Şer-i Hukuk:

🔷 Şer-i Hukuk; İslam dinine göre düzenlenen kanunlar olup kaynağı ise Kur’an, Sünnet, İcma ve Kıyastır.

🔷 Din ve yasama işleri padişah adına Şeyhülislam’a aittir. Fakat Şeyhülislam’ın yargılama yetkisi yoktur.

🔷 Kazasker ve kadılar adalet işlerden sorumlu görevlilerdir.

🔷 Şer’i hukukun işlemesini sağlayan en önemli kurum ise Kazaskerlik’tir.

🔷 “İstanbul Efendisi” olarak bilinen İstanbul Kadısı, Osmanlı sınırları içerisindeki en yüksek rütbeli hakimdir.

🔷 Kadılar devletten maaş almazlar, davalardan aldıkları harçlarla geçinirlerdi.Ayrıca atandığı yerde iki yıl görev yaparlardı.

🔷 Osmanlı Devleti’nde kadıların görevlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Halk arasında meydana gelen davaları çözme,
• Miras, ticaret, nikâh, vasiyet davalarını karara bağlama,
• Bir bölgenin Noterlik görevini yerine getirme,
• Bulunduğu bölgenin vergilerini toplama ve hazineye aktarılmasını sağlama,
• Vakıfları denetleme,
• Kazalarda belediye işlerini yerine getirme.

Örfi Hukuk:

🔷 Töre kurallarının İslamiyet’e aykırı olmayacak bir şekilde düzenlenmesiyle oluşan kurallardır.

🔷 Bu hukuki sisteminde yasama yetkisi sadece padişaha aittir.

🔷 Örfi konularla ilgili olan padişah buyrukları “Ferman” olarak Nişancı tarafından yazılır. Daha sonra çıkartılan fermana yine Nişancı tarafından, padişah tuğrası çekilir ve ferman resmiyet kazanırdı.

🔷 Fatih Sultan Mehmet döneminde oluşturulan “Kanunname-i Ali Osman” ile örfi hukuk yazılı hale getirilmiştir. Bu kanunname ile;

• Devletin birliği ve bekası için kardeş katli yasallaştırılmıştır.
• Sancağa çıkma zorunlu hale getirilmiştir.
• Devlete karşı işlenen ağır suçlara karşı verilecek cezalar belirlenmiştir.
• Devlet protokolünde düzenlemeler yapılmıştır.
• Devşirmelerin önemli görevlere getirileceği karara bağlanmıştır.

🔷 Kanun-u Kadim: Osmanlı’da sürekli uygulanan kanunlara verilen isimdir.

Osmanlı Devleti’nde Hukuk Alanındaki Gelişmeler:

🔷 Osmanlı Devleti’nde hukuki alanındaki gelişmeler XIX. yüzyılda başlamıştır.

🔷 1878’de ilk medeni hukuk , Mecelle adı altında toplanmıştır.

🔷 Tanzimat Fermanı’yla (1839) beraber ilk kez herkesin temel hakları güvence altına alındı. Hukuk devleti kavramı gelişmeye başladı.

🔷 1856 Islahat Fermanı ile birlikte karma mahkemelerin kurulması kabul edildi.

🔷 Abdülaziz Dönemi’nde “Divan-ı Ahkam-ı Adliye” (Yargıtay) kuruldu.

🔷 1878’de hukuki alanında uzman ihtiyacını karşılamak amacıyla “Mekteb-i Hukuk-i Şahane” (Hukuk Fakültesi) kuruldu.

Osmanlı Devleti’nde Kanun Çıkma Sırası:

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.