Abbasiler Dönemi

Abbasiler, 750 yılında Emeviler’i devirerek İslam dünyasında yeni bir dönemi başlatan ve 1258 yılına kadar hüküm süren bir hanedandır. Başkentlerini Bağdat’a taşıyarak bilim, kültür ve sanatta büyük ilerlemeler kaydetmişlerdir. Özellikle Harun Reşid ve Me’mun dönemlerinde İslam medeniyetinin altın çağını yaşamışlardır. Ancak zamanla siyasi otoriteleri zayıflamış, bölgesel güçler bağımsız hareket etmeye başlamış ve Moğolların 1258’de Bağdat’ı ele geçirmesiyle Abbasi Devleti sona ermiştir.

ABBASİ DEVLETİ’NİN KURULUŞU

• Emevi Hanedanı’nın Zayıflaması:
  • Emevilerin mevali politikası (Arap olmayan Müslümanlara ayrımcılık) ve Kerbela Olayı halkın desteğini kaybetmelerine yol açtı.
  • Aile içi çekişmeler ve kötü yönetim, devlet düzenini bozdu.
• Abbasi İsyanı:
  • Ebu Müslim Horasani önderliğinde başlatılan isyan, Emevi Devleti’ni yıktı.
  • Ebu’l Abbas Abdullah, 750 yılında Kûfe’de halife ilan edildi. Böylece Abbasi Devleti resmen kuruldu.
• Başkentin Taşınması:
  • Halife Mansur (754-775), Bağdat şehrini inşa ederek devletin yeni başkenti yaptı.

ABBASİLERİN YÜKSELİŞ DÖNEMİ

A. Halife Mansur Dönemi

• Bilim ve Kültür Hamiliği:
  • Yunanca, Farsça, Hintçe ve İbranice eserler Arapça’ya çevrildi.
  • Kâğıt imalathanesi kuruldu (Semerkant’ta başlayan üretim Bağdat’a taşındı).

Sınav Notu: İlk kâğıt imalathanesi Abbasiler döneminde Bağdat’ta açıldı. Avrupa’da kâğıt üretimi 13. yüzyılda başlamıştır.

B. Harun Reşid Dönemi (786-809): Altın Çağ

• Ekonomik ve Askeri Gelişmeler:
  • Bağdat, Doğu’nun en önemli ticaret ve bilim merkezi haline geldi.
  • Bizans’a karşı Avasım şehirleri (Tarsus, Adana, Malatya, Maraş) kuruldu. Bu şehirlere Türk askerleri yerleştirildi.
  • Türkler, muhafız birliğinde görev almaya başladı.
• Kültürel Miras:
  • Beyt’ül Hikme (Bilgelik Evi) adlı bilim merkezi açıldı.
  • Satranç, Müslümanlar arasında yaygınlaştı.

C. Halife Memun Dönemi (813-833)

• Türklerin Yönetimdeki Rolü:
  • Arap-İran çekişmesini dengelemek için Türkler ordu ve yönetimde etkin hale getirildi.

Sınav Notu: Abbasi ordusunda Türk komutanlar (Afşin, Aşnas) öne çıktı.

D. Halife Mutasım Dönemi (833-842)

• Türkler İçin Özel Şehir:
  • Samarra şehri inşa edildi. Bu şehre Arapların girişi yasaklandı, sadece Türkler yerleştirildi.
  • Türkler, vezirlik ve komutanlık gibi üst düzey görevlere getirildi.

TÜRKLERLE İLİŞKİLER VE TALAS SAVAŞI

• Talas Savaşı (751):
  • Çin vs. Abbasiler arasında yapıldı. Karluk Türkleri, Abbasilerin yanında savaşa katıldı.
  • Sonuçları:
    1. Türkler toplu halde İslamiyet’i benimsedi.
    2. Kâğıt üretimi Çin dışına yayıldı.
    3. Abbasiler ile Türkler arasında siyasi ve kültürel iş birliği başladı.

Sınav Notu: Talas Savaşı, Türk-İslam tarihinin dönüm noktasıdır.

DEVLET TEŞKİLATI VE SOSYAL YAPI

A. Devlet Teşkilatı

• Divanlar (Bakanlıklar):

• Diğer Kurumlar:
  • Şurta: Şehir güvenliğinden sorumlu.
  • Emirü’l Ümera: Halifenin siyasi yetkilerini devralan makam.

B. Sosyal Tabakalaşma

1. Havas: Yönetici sınıf (halife, vezirler, alimler).
2. Avam: Halk (esnaf, köylüler, askerler).
3. Zimmiler: Gayrimüslimler (Yahudi ve Hristiyanlar).

ABBASİLERİN ZAYIFLAMASI VE YIKILIŞI

• Tavaif-i Mülük (Küçük Devletler):
  • Örnekler: Tolunoğulları, İhşidiler, Fatımiler, Büveyhoğulları.

Sınav Notu: Büveyhoğulları, Bağdat’ı ele geçirerek halifeyi baskı altına aldı.

• Moğol İstilası (1258):
  • Hülagü Han liderliğindeki İlhanlılar, Bağdat’ı yakıp yıktı. Son halife Mustasım öldürüldü.

• Memlükler Dönemi:
  • Abbasi soyundan El Müntasır, Memlük Sultanı Baybars tarafından Kahire’de halife ilan edildi (1261). Halifelik, 1517’de Osmanlılara geçene kadar burada devam etti.

BİLİMSEL VE KÜLTÜREL MİRAS

• Beyt’ül Hikme: Felsefe, matematik, astronomi çalışmaları yapıldı.
• Tercüme Hareketi: Antik Yunan eserleri Arapça’ya çevrildi.
• Tıp ve Astronomi: El-Razi, İbn-i Sina gibi bilim insanları yetişti.

Önemli Sınav Notları

• Vezirlik makamı ilk kez Abbasilerde kuruldu.
• Avasım şehirleri, Bizans sınırını korumak için Türklerle iskân edildi.
• Samarra, Türkler için özel olarak inşa edildi.
• Talas Savaşı, kâğıt üretiminin İslam dünyasına yayılmasını sağladı.
• Abbasi halifeliği 1258’de Moğollar, 1517’de Osmanlılar tarafından sonlandırıldı.

İlk İslam Devletlerinin Başkentleri

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.