Osmanlı Devleti’nin idari yapılanmasına baktığımızda coğrafi unsurların genişlemesine bağlı olarak eyaletler , sancaklar, kazalar ve köyler gibi birimler ortaya çıkmıştır.
Osmanlı Devleti’nde ülke yönetiminin temel idare birimi eyalettir.
Eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar ise köylere ayrılmıştır.
Osmanlıda;Eyaletleri Beylerbeyi, Sancakları Sancak Beyi, kazaları Kadı ve Subaşı, köyleri ise Köy Kethüdası (yönetim), Yiğitbaşı (asayiş) ve Kadı Naibi (adalet) gibi görevliler yönetmiştir.
I. Murat Dönemi’nde “Rumeli Beylerbeyliği”, Yıldırım Bayezıd Dönemi’nde de “Anadolu Beylerbeyliği” kurulmuştur.
Osmanlı taşra teşkilatınında özellikle önemli yer tutan eyaletler konusuna ve taşra görevlilerine değinmeden önce Osmanlı Devleti’nde süreç içerisinde idari birimlerde ne gibi değişikliler yapıldığına tablolar eşliğinde göz atalım.
Vilayet Nizamnameleri:
1840’a Kadar Uygulanan Vilayet Nizamnamesi:
(Mobil görünümde tablonun ekrana sığmaması halinde tabloyu yana kaydırınız.)
BİRİM | ADALET | GÜVENLİK | YÖNETİCİ |
Eyalet | Kadı | Subaşı | Beylerbeyi |
Sancak | Kadı | Subaşı | Sancakbeyi |
Kaza | Kadı | Subaşı | Kadı |
Köy | Naib | Yiğitbaşı Subaşı Tımarlı Sipahi | Kethüda |
1840 Vilayet Nizamnamesi:
BİRİM | YÖNETİCİ |
Eyalet | Müşir (Vali) |
Sancak | Mutasarrıf (Kaymakam) |
Kaza | Kaza Müdürü |
Köy | Muhtar |
1871 Değişikliği:
BİRİM | YÖNETİCİ |
Eyalet | Vali |
Liva | Kaymakam |
Kaza | Kaza Müdürü |
Nahiye | Nahiye Müdürü |
Köy | Muhtar |
Alıntı: Tablolar Ramazan Yetgin’den alınmıştır.
Eyaletler:
Osmanlı Devleti’nde eyaletler yönetim şekillerine göre bölümlere ayrılmıştır. Bunlar:
Saliyaneli (Yıllıklı – Özel Yönetimli) Eyaletler:
- “Salyane” maaş anlamına gelmektedir.
- Bu maaşlar devlet memurlarına yılda bir kez verilir.
- Geçinmesi için ayrıca toprak verilmez.
- Tımar sistemi uygulanmaz.
- Bu eyaletler merkeze uzak yerlerdir. (Fas,Mısır,Trablusgarp,Sudan,Basra,Musul,Tunus,Bağdat,Habeş, Cezayir,Yemen)
- Bu eyaletlerde “İltizam” usulü ile vergi toplanır.
- İltizamı kazanan kişiye ise “Mültezim” denir.
- Eğer bu sistem bir defa değilde ömür boyu verilecekse buna “Malikane” denir
- İhaleye girerken, devlete ödenen paraya “Muaccele” denir.
- İltizam kaldırıldığında ise vergi toplayan memura “Muhassıl” denilir.
Saliyanesiz (Yıllıksız-Merkeze Bağlı) Eyaletler:
- Bu eyaletlerde memurlara direk olarak maaş verilmez, toprak verilir ve Tımar Sistemi uygulanır.
- Bu eyaletler merkeze yakın eyaletlerdir. (Anadolu, Rumeli , Sivas, Erzurum, Karaman, Diyarbakır, Menteşe, Dulkadir, Kilikya, Bosna, Budin, Temeşvar, Adana, Şam)
Yurtluk-Ocaklık:
- Aşiretlerin yoğun olduğu eyaletlerdir.
- Bu aşiret liderlerinin ise yönetimsel bir takım hakları mevcuttur.
- Bu eyaletler kendi içinde serbesttir. ( Dersim (Tunceli) ,Çölemerik (Hakkari) ) gibi.
İmtiyazlı Eyaletler:
- Bu eyaletler ayrıcalıklıdır.
- Bazıları asker verip vergi vermez. 💂☑️ 💰❌
- Bazıları ise vergi verip asker vermez. 💰☑️ 💂❌
- Bu eyaletlerden Hicaz ise ne vergi verir ne de asker verir. 💰❌ 💂❌
- Hicaz Bölgesi: Mekke,Medine,Taif,Hayber
- Voyvoda: Eflak,Boğdan,Erdel yöneticilerine verilen addır.
- Memleketeyn: Eflak ile Boğdan’ın Osmanlı’daki adıdır.
- Kırım: Yöneticilerine “Han” veya “Giray” unvanı verilir.
- Mekke Şefliği: Yöneticilerine “Emir” unvanı verilir.
Taşra Teşkilatındaki Bazı Görevliler:
Muhtesip: Çarşı ve pazar (esnaf ve tüccar) denetlemesini yapan görevlidir. Bir nevi zabıta diyebileceğimiz bu görevliler satılan malları denetlerlerdi.
Kapan Emini: Şehirlere gelen sebze meyvenin toplandığı yer olan “kapan” lara gelen malın vergilendirilmesini sağlardı.
Beyt’ül Mal Emini: Kamu haklarını koruyan görevlidir.
Bac Emini: Kasaba ve şehirlerdeki sanat ve ticaretle ilgili vergileri toplayan görevlidir.
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
Görsel Kaynakları: https://csb.gov.tr/osmanli-da-sehircilik-anlayisi-makale |
Cevap Yok