Tarih Dersleri

Osmanlı Merkez Teşkilatı

Osmanlı Devleti’nin merkez teşkilatı ve idari teşkilatı diğer Türk-İslam devletlerinin teşkilatlanma yapılarının adeta bir sentezi idi.

Kendisinden önceki Türk-İslam devletlerinin yönetim anlayışlarındaki birikimini başarılı bir şekilde kullanan Osmanlı Devleti, Orta Doğu ve İran devlet geleneğinin de mirasçısı oldu.

Osmanlı Devleti merkez teşkilatındaki mutlak otorite padişaha aitti.

Osmanlı Devleti’nde merkez teşkilatının temelleri ise Fatih Kanunnamesi‘ne dayanıyordu.Fatih çıkardığı bu kanunnameler ile Osmanlı Devleti’ni merkezi bir devlet haline getirdi.

Osmanlı merkezi bir devlet anlayışı izlediği için merkez ve başkente de oldukça önem veriyordu. 1453 yılından itibaren ise İstanbul Osmanlı Devleti’nin bir simgesi olarak bu devletin başkenti oldu.

Şimdi bu yazımızda öncelikle Osmanlı Devleti’ni oluşturan etmenleri, devletin diğer adlarını,hangi devletleri örnek aldıklarını inceleyelim ve sonrasında ise Merkez Teşkilatının yapısını ve merkez teşkilatı içinde yer alan unsurları inceleyelim.


Osmanlı Devleti’nin Diğer Adları:

Yapılan araştırmalara göre yabancı devletlerle olan yazışmaların tercümelerinde Osmanlı Devleti “Devlet-i Aliyye” olarak geçmektedir.Yani devletin resmi ismi budur.

Osmanlı Devleti’ne verilen diğer bazı isimler ise:

  • Gaziler
  • Devlet-i Ali
  • Devleti-i Aliyye
  • Osmaniye
  • Ottoman
  • Atman (Daha çok Bizans kullanmıştır.)
  • Osmanoğulları
  • Saltanat-ı Alem Penah 
  • Saltanat-ı Adalet-i Unvan
  • Devlet-i Ebed Müddet

Devleti Oluşturan Etmenler:

  • Halk
  • Teşkilat
  • Ülke
  • Hakimiyet

Klasik Dönem Kültür Medeniyeti’nin Oluşumu ve Örnek Alınan Devletler:

  • Orta Asya Türk geleneği
  • İslam esasları
  • Fethedilen yerlerdeki kültürel esaslar

Hükümdar Sembol ve Unvanları:

SALTANAT ALAMETLERİ
Hutbe
Sikke
Tabl (Davul)
Bayrak ve Sancak
Tuğ
Hümayun ve Şahane Kelimeleri
Tuğra
Kılıç Alayı
Biat ve Cülus Bahşişi
Muayede (Bayramlaşma)
Huzur-i Hümayun
Cuma Selamlığı
Saltanat Kayığı
Üniforma
Otağ-ı Hümayun
Sancak-ı Şerif
Nevbet
Hatt-ı Hümayun
UNVANLARI
Padişah
Bey
Gazi
Han
Sultan
Rum
Hüdavendigar
Emir
Hünkar
Çelebi
SANLARI
Sahibül Ucat (Uçların Hükümdarı)
Merzban-ı Afak (Ufukların Bekçisi)
Gazi oğlu Gazi
Pehlivan-ı Zaman (Zamanın Kahramanı)

Hükümdarların Görevleri:

  • Ordunun başında sefere çıkmak,
  • Divan-ı Hümayun‘a başkanlık etmek, (Fatih’e kadar.)
  • Ferman: Herhangi bir konuda emir vermek,
  • Hatt-ı Hümayun: Herhangi bir konuda yazılı beyan vermek,
  • Yasakname: Uygun görmediği şeyleri yasaklamak,
  • Müsadere: Memur mallarına el koymak,
  • Kulluk Hakkı: Herhangi bir devşirmeyi öldürebilmek,
  • Beratname: Memurları atamak veya görevden almak,
  • Adaletname: Herhangi bir bölgedeki haksızlığı gidermek,
  • Amanname: Herhangi bir kişiyi himayesi altına almak.

Veraset Değişiklikleri:

? Osmanlı Devleti’nde “Devlet hükümdar ve ailesinin ortak malıdır.” anlayışı bulunmaktadır. Bu anlayış hanedanın erkek çocuklarına tahta çıkma imkânı sağlamasıyla beraber taht kavgalarına da neden olmuştur.

? I. Murat ise bu anlayışı değiştirmiş ve “Ülke hükümdar ve oğullarına aittir.” anlayışını getirmiştir. Bu değişiklikteki amaç; merkezi otoriteyi güçlendirmek ve taht kavgalarını önlemektir.

? Fatih Sultan Mehmet, Kanunname-i Ali Osman’ı (Fatih Kanunnamesi) hazırladı ve veraset sistemini yazılı hale getirdi. Bu yasalarla merkezi otoritenin korunması amacıyla kardeş katline izin verildi.

? Fatih Sultan Mehmet’in uyguladığı bu sistem I. Ahmet (1603 – 1617) Dönemi’nde “Ülke en büyük (Ekber) ve en akıllı (Erşed) erkek üye tarafından yönetilir.” şeklinde değiştirildi (Ekber-i Erşed). Yine bu değişiklikle de taht kavgalarını önlemek istenmiştir. (Olumlu sonuç). Ancak bu uygulama şehzadeler arasında rekabet duygusunu ortadan kaldırmıştır. (Olumsuz sonuç)

? III. Mehmet Dönemi’nde ise “Şehzadelerin sancağa gönderilmesi” uygulamasına son verilmiş ve “Kafes usulü” sistemi getirilmiştir. Bu durum şehzadelerin yönetim deneyimi olmadan tahta çıkmalarına neden olmuştur.

? Kısaca toparlayacak olursak:

Osman Bey: Ülke hükümdar ve ailesine aittir.

I. Murat: Ülke hükümdar ve oğullarınındır. (İlk değişiklik.)

Fatih Sultan Mehmet: Ülke padişahındır.

I. Ahmet: Ülke en büyük ve en akıllı üye tarafından yönetilir. ( Ekber ve Erşed )


Şehzade Eğitimi:

? Osmanlı Devletinde padişahlar kuruluş ve yükseliş döneminde sancak sistemine göre yetişmişlerdi.

? Padişahların erkek çocukları olan şehzadeler ise , Lalalarla (şehzade eğitmeni) beraber yönetim tecrübesi kazanmaları için sancaklara gönderilirdi.

? Osmanlı Devleti’nde şehzadeler;

  • 7 yaşında eğitime başlardı.
  • 12 yaşında sancağa gönderilirdi.
  • Bu şehzadeler sancağa gönderilirken “Çelebi Sultan” unvanını alırlardı.

? Bu sancakların en önemlileri ise şunlardır:

  • Manisa
  • Amasya
  • Çorum
  • Bolu
  • Kütahya
  • Çankırı
  • Trabzon
  • Antalya
  • Kefe (Kırım)
  • Konya
  • Isparta
  • Kastamonu
sehzadelermuzesi
Şehzadeler Müzesi | Amasya

Başkentler:

? 1299’da kurulan ve 622 sene hüküm süren devlet Söğüt‘te kurulmuştur.

? Osmanlı’nın kurulduğu yıl olan 1299 ‘dan 1326’ya kadar geçen 27 yıl boyunca bugün Bilecik’e bağlı Söğüt, Bursa iline bağlı Yenişehir ve İznik geçici olarak merkez olmuştur.Fakat resmi olarak başkent olmamışlardır.

? Ayrıca günümüzde Yunanistan sınırları içinde olan Dimetoka‘da kısa bir dönem Osmanlı’nın merkezi olmuştur.

? Resmi olarak Osmanlı Devleti’ne başkentlik yapan şehirler ise şunlardır:

BURSA: Orhan Bey’in fethi ile Bursa 1326 yılından 1365 yılına kadar tam 39 sene devlete başkentlik yapmıştır. Başkentlik döneminde padişahlar Osmanlı Devleti’nin ilk sarayı olan Bey Sarayı‘nda oturmuşlardır. Bu saraydan günümüze sadece bir duvarı kalmıştır.

EDİRNE: Edirne 1365’ten 1453’e kadar Osmanlı’ya başkentlik yapmıştır. 88 yıl Osmanlı İmparatorluğu’na başkentlik yapan Edirne, Murat Hüdevendigar zamanında merkez olmuştur. Edirne’ye başkentlik döneminde Saray-ı Atik, Eski Saray, Yeni Saray ( Saray-ı Cedid-i Amire ) inşa edilmiştir.

İSTANBUL: İstanbul , 1453 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedildikten sonra Osmanlı Devleti’nin son ve tam 470 yıl süreyle en uzun süreli merkez ve başkenti olmuştur. Bu sürede İstanbul’a başta Topkapı Sarayı olmak üzere birçok saray yapılmıştır. Bu saraylara aşağıda değiniyor olacağız.Hazır İstanbul demişken İstanbul’un diğer adlarına ve bu şehirdeki görevlilere kısaca değinelim.

İstanbul’un Diğer Adları:

  • Konstaniyye
  • Konstantinapolis
  • Aslambol
  • İslambol
  • Asitane
  • Payitaht
  • Dersaadet

İstanbul’daki Görevliler:

BoğazlarKaptan-ı Derya
AdaletTaht Kadısı
GüvenlikYeniçeri Ağası
İmar İşleriMimarbaşı
Belediye İşleriŞehremini
GenelSadrazam

Saraylar:

Bey Sarayı: Orhan Bey zamanında Bursa’da açılan Osmanlı Devleti’nin ilk sarayıdır.

Topkapı Sarayı: Fatih Sultan Mehmet döneminde açılmıştır. Osmanlı Devleti’ne en uzun süre idare merkezliği yapmış olan saraydır. Aşağıda detaylarıyla değiniyor olacağız.

İshak Paşa Sarayı: Ağrı Doğubayezıt’ta bulunan ilk ısıtma sistemi bulunan saraydır. Bu sarayda Batı etkisi bulunur. (Barok-Rokoko)

Dolmabahçe Sarayı: Batı saraylarının örnek alınarak yapıldığı ilk saray olma özelliğini taşır.

Yıldız Sarayı: III.Selim döneminde yapına başlanan ve II.Abdülhamit döneminde yönetim merkezi olarak kullanılan saraydır.

Diğer Saraylar: Galata,Beylerbeyi,Çırağan

Topkapı Sarayı’nın Bölümleri:

BİRUN:

✔️ Sarayın dış kısmıdır.

✔️ Kelime anlamı “dış” veya “taşra” ‘dır.

✔️ Diğer devletler ile ilgili işler burada edilir ve dışardan gelen elçiler kabul edilirdi.

✔️ Bu bölümde askeri merasimler, bayramlaşmalar ve askerlere maaş dağıtımı yapılırdı.

✔️ Divan toplantıları bu bölümün “Babüssaade” kapısında yapılırdı.

✔️ Birun’daki görevliler ise şunlardır:

  • Yeniçeriler (Osmanlı ordusuna diğer yazılarda değinilecektir.)
  • Altı Bölük Halkı (Sipahiler, Silahtar, Sağ ve Sol Garipler, Sağ ve Sol Ulufeciler.)
  • Topçular ve Cebeciler
  • Mehterler
  • Müteferrikalar: (Enderun’dan çıkma içoğlanlar, beyzade çocukları, devlet ileri gelenlerinin çocukları vb.)
  • Padişah Hocası: Şehzadelerin eğitimiyle meşgul olur.
  • Hekimbaşı: Cerrahbaşı da denilen doktor
  • Çavuşlar ve Çavuşbaşı: Haberleşme ve elçilik görevini yapar.

ENDERUN:

✔️ Sarayın iç kısmıdır.

✔️ Kelime anlamı “iç,içeri” ‘dir.

✔️ Devlet adamlarının (devşirme) yetiştiği okuldur. (Yahudiler devşirilmezdi.)

✔️ Enderun’daki odalar ise şunlardır:

  • Has Oda: Padişahın günlük hizmetine bakarlardı.
  • Hazine Odası: Padişahın özel hazinesine bakarlardı.
  • Kiler Odası: Yemek ve sofra hizmetlerini yaparlardı.
  • Seferli Odası: Berber, terzi, müzisyen gibi görevliler bulunurdu.

HAREM:

✔️ Kelime anlamı “yasak” ‘tır.

✔️ Padişahın özel hayatının geçtiği ve saray kadınlarının bulunduğu bölümdür.

✔️ Genellikle yabancı uyruklu kadınlardan uygun görülenler çocuk yaşta hareme alınır ve eğitilirlerdi. Burada eğitim gören kadınlar ise padişah veya üst düzey yöneticiler ile evlendirilirlerdi.

✔️ Erkek çocuk doğuran kadına “Haseki” unvanı verilirdi.(İlk kadın Haseki Sultan, Orhan Bey’in eşi Nilüfer Hatun’dur.)

topkapisarayi
Topkapı Sarayı içinden bir görüntü

Divan-ı Hümayun:

? Önemli devlet meselelerinin görüşüldüğü Divan-ı Hümayun’un özellikleri şunlardır:

  • Divan, hangi dinden olursa olsun herkese açıktı. Bu açıdan Türk-İslam tarihindeki Divan-ı Mezalim‘e benzer.
  • Divanda, son sözün padişahındı. Bundan dolayı divan Danışma Meclisi niteliği de taşımaktadır.
  • Kuruluş Dönemi boyunca divan başkanlığını padişah yapmaktaydı. Yükselme Dönemi’nde ise Fatih Sultan Mehmet’ten itibaren divan başkanlığı Sadrazama bırakılmıştır. Bu durum Sadrazamlığın önem kazanmasına ve Sadrazamların siyasi açıdan güçlenmesine sebep olmuştur.
  • Divan Orhan Bey tarafından kurulmuştur. II Mahmut tarafından ise kaldırılmıştır. Divan’ın yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuştur.
  • Divan’da alınan kararlara “Hüküm“, hükümlerin yazılı olduğu deftere ise “Mühimme” denir.
  • Divanda çıkan kararları ; Tahvil, Rüus, Amedi ve Beylikçi kaleme alır.
  • Alınan kararları Şeyhülislam dini uygunluk açısından inceler.

? Divanlar toplanış şekli ve amacına göre çeşitli kısımlara ayrılır.Bunlar:

Ayak Divanı: Padişahın halkın huzurunda onların isteklerini dinlediği yerdir. Burada hükümdar hariç diğer görevliler ayakta durur. Olağanüstü bir divandır.

Galebe Divanı: Yabancı ülke elçileri ve yabancı konuklar için toplanan divandır.

İkindi Divanı: Divan-ı Hümayunda yarım kalan veya görüşülemeyen konuların Sadrazam başkanlığında görüşüldüğü divandır.

Sefer Divanı: Sefer sırasında toplanılan divandır.

At Divanı: Sefer sırasında at üzerinde yapılan toplantıdır.

Ulufe Divanı: Yeniçeri maaşları için toplanan divandır.


Divan Üyeleri:

PADİŞAH:

  • Fatih Sultan Mehmet’e kadar divana padişahlar başkanlık ederdi.
  • Son söz padişahındı.

SADRAZAM (VEZİR-İ AZAM):

  • Baş vezirdir.
  • Padişahtan sonra gelen en yetkili kişiydi. Hiyerarşik sıralamada diğer görevlilerin üstündedir.
  • Sadrazamlar Padişah tarafından atanır ve görevden alınırlardı.
  • Sadrazamlar padişah mührünü (Mühr-ü Hümayun) taşır.
  • Padişah olmadığı zamanlarda “Serdar-ı Ekrem” sıfatıyla orduya komutanlık yapar.
  • Sadrazam’ın yerine ise “Sadaret Kethüdası ” (Kaymakam) bakar.
  • Büyük devlet memurlarının tayin, terfi ve görevden alınma işleriyle ilgilenir.
  • Sadrazam’ın verdiği emirlere “Buyruldu” denir.
  • Fatih Sultan Mehmet’ten itibaren Divan başkanları Sadrazamlardır. (1475)

KUBBEALTI VEZİRLERİ:

  • Divan’da Sadrazamdan sonra gelirler.
  • Daha çok askeri ve siyasi işlerden sorumludurlar.
  • Fatih Dönemi’nde vezirlerin sayıları 4’e, Kanuni Dönemi’nde ise 7’ye çıkartılmıştır.
  • Günümüzdeki Devlet Bakanı’dır.
  • İlk Osmanlı veziri “Alaaddin Paşa” ‘dır.

DEFTERDAR:

  • Maliye teşkilatının başında bulunur.
  • Hazinenin gelir -gider hesaplarını tutar ve bütçeyi hazırlar.
  • Fatih Sultan Mehmet döneminde sayıları Anadolu ve Rumeli Defterdarı olmak üzere ikiye çıkarılmıştır.
  • Günümüzdeki Maliye Bakanı’dır.

KAZASKER (KADIASKER) :

  • Hukuk işlerinden sorumludurlar.
  • Doğuştan Müslümandırlar ve Medrese çıkışlıdırlar.
  • Kadı (taht kadısı hariç) ve Müderrislerin atamasını yaparlar. ( İstanbul Kadısına “Taht Kadısı” denir ve İstanbul kadısını padişah seçer.)
  • Tuttukları deftere “Ruznemçe” denir.
  • Fatih Sultan Mehmet döneminde sayıları Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak üzere ikiye çıkarılmıştır.
  • Günümüzdeki Adalet ve Milli Eğitim Bakanı’dır.

NİŞANCI:

  • Örfi hukulun divandaki temsilcisidir.
  • Divana ataması Fatih Sultan Mehmet tarafından yapılmıştır.
  • Devletlerarası yazışmaları sağlar.
  • Padişah ve sadrazam arasındaki yazışmalardan da sorumludur.
  • Padişahların yazılı buyruk ve fermanlarına tuğra çeker.
  • Fethedilen toprakları Tahrir defterlerine kaydeder.
  • Tapu kadastro işlerine bakar ve dirliklerin dağıtımını yapar.
  • Divanda yapılan toplantıların kayıtlarını tutarak bunları “Mühimme Defteri” kaydeder.

REİSÜLKÜTTAB ( XVII. yy.) :

  • Kâtiplerin başı anlamına gelmektedir.
  • 17. yüzyılda Nişancı’dan ayrılarak dış işlerinden (Hariciye) sorumlu hale gelmiştir.
  • Divan’da görüşülecek konuların gündemini ve sırasını belirler.
  • Günümüzdeki Dışişleri Bakanı’dır.

KAPTAN-I DERYA ( XVI. yy.) :

  • Donanma Komutanıdır.
  • Divan’ın doğal üyesi olmayıp sadece İstanbul’da bulunduğu zamanlarda Divan toplantılarına katılırdı.
  • Denizcilikle ilgili kanunların çıkmasını hızlandırırdı.
  • Kanuni Sultan Süleyman döneminde divana üye olmuştur.
  • Günümüzdeki Deniz Kuvvetleri Komutanı’dır.
  • Divana üye olan ilk Kaptan-ı Derya, Barbaros Hayreddin Paşa’dır.

YENİÇERİ AĞASI:

  • Yeniçerilerin ocak komutanıdırlar.
  • Divan’ın doğal üyesi olmayıp sadece ocakla ilgili konular görüşüldüğünde divana katılırlardı. ( Rütbesi vezirse)

ŞEYHÜLİSLAM (MÜFTÜ) :

  • Divanda alınan karar ve çıkartılan kanunların dine uygunluğu konusunda “İfta” (karar) ya da “Fetva” (yayınlama) verir.
  • Padişah, Halifelikten kaynaklanan dini yetkilerini Şeyhülislam aracılığı ile kullanır.
  • Şeyhülislamlar protokolde Sadrazama denktir.
  • İlk Şeyhülislam II. Murat Dönemi’nde göreve getirilen Molla Fenari’dir.

Şimdi divan üyeleri kısmında önemli yerleri gözden geçirelim.

Divana Sonradan Üye Olanlar
XVI. yy : Kaptan-ı Derya
XVII. yy : Reisül Küttab
XVIII. yy : Şeyhülislam
Divan ÜyesiGünümüzdeki Karşılığı
PadişahDevlet Başkanı
SadrazamBaşbakan (CB. Yrd.)
VezirlerDevlet Bakanları
Yeniçeri AğasıMerkez Ordusu Komutanı
KazaskerAdalet Bakanı
Kaptan-ı DeryaDeniz Kuvvetleri Komutanı
DefterdarMaliye Bakanı
ReisülküttabDış İşleri Bakanı
ŞeyhülislamDiyanet İşleri Başkanı
Sayıları Zamanla Artan Divan Üyeleri
Vezir
Kazasker
Defterdar

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.


Görsel Kaynakları:
https://pixabay.com/tr/photos/istanbul-türkiye-boğaz-şark-cami-1094402/
http://www.instapuma.com/place/902268113316877
https://pixabay.com/tr/photos/topkapı-sarayı-sarayı-topkapı-1164426/

Cevap Yok

casino siteleri mobil casino siteleri en iyi casino siteleri yeni casino siteleri evden eve nakliyat

Abonelerimiz Arasına Katıl

Sitemize abone olarak en son ders ve yazılardan haberdar olabilirsiniz.

Abone Olduğunuz İçin Teşekkürler...

Bir şeyler ters gitti :(