Orta Çağ’da hukuk, devlet ve toplum hayatının düzenli bir şekilde ilerlemesini sağlayan temel bir unsurdur. Bu dönemde hukuk sistemleri, toplumların kültür, gelişmişlik düzeyi ve sosyal yapılarına göre şekillenmiştir. İlk Çağlardan itibaren devletler, ülkede düzeni sağlamak ve devlet işlerinin disiplinle yürütülmesi için hukuk kuralları oluşturmuşlardır. Bu kurallar, zamanla örf ve adet kaynaklı olmaktan çıkarak yazılı hale getirilmiştir. Orta Çağ’da hukuk, Roma Hukuku, Jüstinyanus Kanunları ve Cengiz Yasası gibi önemli hukuk sistemleriyle şekillenmiştir.
Roma Hukuku
Roma Hukuku, MÖ 753 yılında Roma şehrinin kuruluşuyla başlayıp 565 yılında Doğu Roma İmparatoru Jüstinyanus’un ölümüne kadar geçen sürede uygulanmıştır. Roma Hukuku, günümüz Avrupa hukuk sisteminin temelini oluşturmuştur.
- Kuruluş ve Gelişim:
- Roma Hukuku, Patriciler (yönetici sınıf) ve Plebler (halk) arasındaki sınıf ayrımına dayanıyordu.
- Yurttaşlar Hukuku olarak bilinen bu sistem, sadece Patricilere hak tanırken, Plebler ayrı bir hukuka tabiydi. Yabancılar ise hukuken yok sayılıyordu.
- Hukuk kuralları yazılı olmadığı için keyfi uygulamalara neden oluyordu.
- 12 Levha Kanunları (MÖ 451):
- Patrici-Plep çatışması sonucunda, hukuk kurallarının yazılı hale getirilmesine karar verildi.12 Levha Kanunları, Roma hukukunun yazılı hale getirilmesiyle oluşturuldu ve Roma şehir meydanında herkesin görebileceği bir yere asıldı. Bu kanunlarla, Roma halkının görev ve sorumlulukları, halk arasındaki ilişkiler gibi birçok alanda düzenlemeler yapıldı. Önemli Maddeler:
- Hırsızlık yapan kişi, suç işlerken yakalanırsa öldürülebilir.Borcunu ödeyemeyen kişi, köle olarak satılabilir.Büyü ve sihir yapanlar ölümle cezalandırılır.
- Patrici-Plep çatışması sonucunda, hukuk kurallarının yazılı hale getirilmesine karar verildi.12 Levha Kanunları, Roma hukukunun yazılı hale getirilmesiyle oluşturuldu ve Roma şehir meydanında herkesin görebileceği bir yere asıldı. Bu kanunlarla, Roma halkının görev ve sorumlulukları, halk arasındaki ilişkiler gibi birçok alanda düzenlemeler yapıldı. Önemli Maddeler:
Sınav Notu: 12 Levha Kanunları, modern Avrupa hukukunun temelini oluşturmuştur.
Jüstinyanus Kanunları
Doğu Roma İmparatoru Jüstinyanus, 527-565 yılları arasında Roma hukukunu dönemin şartlarına ve toplumun ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlemiştir.
- Yurttaşlar Hukuku Derlemesi (Korpus Yuris Sivilis):
- Jüstinyanus, yürürlükteki 3 milyon kanunu 150 bine indirerek sadeleştirdi.
- Bu kanunlar, Korpus Yuris Sivilis adıyla yürürlüğe girdi.
- Kanunlar, somut örneklerle açıklanmış ve maddeler halinde yazılmıştır.
- Özellikleri:
- İlk defa kamu hukuku ve özel hukuk ayrımı yapıldı.Günümüz medeni hukukunun (aile, kişi, miras) temelini oluşturdu.Suçluları cezalandırmaktan ziyade, iyileştirme ve caydırma amaçlandı.Hapis cezası yerine, suçlular manastıra kapatılarak iyileştirilmeye çalışıldı.Adam öldürme gibi suçlarda sürgün ve malına el koyma gibi cezalar uygulandı.
Sınav Notu: Jüstinyanus Kanunları, modern medeni hukukun temelini atmıştır.
Cengiz Yasası
Moğol İmparatorluğu‘nda hukuk ve askerlik işlerini düzenleyen kanunlara Cengiz Yasası ya da Büyük Yasa adı verilmiştir.
- Oluşumu ve Özellikleri:
- Cengiz Han, devletin askeri güçle kurulduğunu ancak kanunla idare edilebileceğini bilerek, Uygur Türklerinden yararlandı.
- Yasalar, Uygurca yazıldı ve Türk töresinden alınan hükümlerle birleştirildi.
- 1206 yılında kurultayda kabul edildi ve 33 defter halinde düzenlendi.
- Önemli Maddeler:
- Zina yapanlar, yalan söyleyenler ve büyücülük yapanlar idam edilir.Kölelere izinsiz yiyecek verenler idam edilir.Suya el sokmak yasaklanmış, kap kullanma zorunluluğu getirilmiştir.Elbiselerin çok kirlenmeden yıkanması yasaklanmıştır.
Sınav Notu: Cengiz Yasası, Moğol İmparatorluğu’nun hukuki temelini oluşturmuş ve İslamiyet’e geçen Moğol hanedanları tarafından da uygulanmıştır.
Orta Çağ’da Hukuk Sistemleri Karşılaştırması
| Hukuk Sistemi | Temel Özellikler | Önemli Maddeler |
|---|---|---|
| Roma Hukuku | Sınıf ayrımı, yazılı hukuk, 12 Levha Kanunları | Hırsızlık, borç, büyücülük cezaları |
| Jüstinyanus Kanunları | Kamu ve özel hukuk ayrımı, suçluyu iyileştirme amaçlı cezalar | Adam öldürme, sürgün, malına el koyma |
| Cengiz Yasası | Uygur Türklerinden etkilenme, askeri ve hukuki düzenlemeler | Zina, yalan, büyücülük, kölelere izinsiz yardım cezaları |
Orta Çağ’da hukuk, toplumların sosyal yapısına ve ihtiyaçlarına göre şekillenmiştir. Roma Hukuku, Jüstinyanus Kanunları ve Cengiz Yasası, bu dönemin en önemli hukuk sistemleridir. Bu sistemler, günümüz hukukunun temelini oluşturmuş ve toplumsal düzenin sağlanmasında önemli rol oynamıştır.
Sınav Notu: Orta Çağ’da hukuk, sınıf ayrımlarını ortadan kaldırmaya yönelik adımlar atmış ve modern hukukun temellerini atmıştır. 12 Levha Kanunları ve Jüstinyanus Kanunları, Avrupa hukukunun gelişiminde kritik rol oynamıştır.
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
