Günümüzde başkenti Ulanbatur olan Moğolistan, bundan 8 asır önce büyük bir istilanın başlangıç noktasıdır.
Moğol kelimesi millet ismi olarak ise ilk kez Göktürkler devrinde 7. yüzyılın sonlarında Çin’e ait Tang yıllıklarında geçmektedir.
Moğollar, zamanla Türkleşmiş ve İslamlaşmıştır. Halen Orta Asya’da Cengiz Han ve hanedan üyeleri Türk olarak kabul edilir.
Moğollar önce Göktürklerin daha sonra da Uygurların hakimiyeti altında yaşamışlardır.
10-12. yüzyıllarda Kitan ve Karahitaylar adı altında bazı devletler kurmuşlardır.
Fakat dünya tarihi sahnesine çıkmaları Timuçin(1206-1227)’in 1206’da Moğol siyasi birliğini sağlayarak Cengiz(Çingiz) Han ünvanı almasıyla yani 13. yüzyıl başlarında başlamaktadır.
İlk olarak Çin’den başlayan Moğol istilası Viyana’ya kadar uzanan bir coğrafyayı kapsamaktadır.
Cengiz Han, 1215‘te Çin seddini geçerek başkent Pekin’i ele geçirmiştir. Hatta Cengiz Han’ın torunu Kubilay 13. yüzyıl sonlarında Çin’in tamamına hakim olarak başkenti Pekin’e taşımıştır.
Ünlü İtalyan seyyah Marco Polo’nun da Kubilay’ın yanında yer alarak seferlerine katıldığı kabul edilmektedir.
Cengiz Han yaklaşık 200.000 kişilik bir orduyla 1219’da Harezmşah seferine çıkmıştır. Bu sefer sonucunda Harezm şehirleri olan Otrar, Buhara, Semerkant ve Hocend şehirleri istila edilmiştir.
Moğollara karşı İslam dünyasında mücadele eden en önemli kahraman Celaleddin Harezmşah’tır.
Cengiz Han, savaştaki kahramanca mücadelesinden dolayı parmağını ısırarak Celaleddin için: “Böyle bir evlada sahip olan babaya ne mutlu.” demiştir.
Moğolistan, Orta Asya ve Çin’in kuzeyine hakim olan Cengiz Han, 1227’de bir askeri sefer esnasında 72 yaşında iken ölmüştür.
Büyük Cengiz Yasaları (Yasaname-i Büzürg)
33 defterden oluştuğu, çok hacimli olduğu için bir deve üzerinde taşındığı ve devlet hazinesinde muhafaza edildiği kabul edilen yasalar, 1206’da Cengiz Han’ın Moğolları teşkilatlandırmasıyla birlikte ortaya çıkmaya başlamıştır. İlerleyen dönemlerde de geliştirilmiştir.
Daha çok askerî ve hukukî içerikli olan bu yasalara göre, askerlerin 20 yaş üzerinden seçilmesi, zinanın ölümle cezalandırılması, kasten yalan söyleyenin, casusluk yapanın ve suyu kirletenlerin idam edilmesi, mülkünde çalınmış bir at bulunan kişinin bunu aynı cinsten dokuz at ekleyerek sahibine iade etmesi aksi takdirde çocuklarının alınması ve çocuğu yoksa öldürülmesi gibi hırsızlığı yasaklayan kanunlar da bunlar arasındaydı.
Bu yasaların öylesine sert uygulanıyordu ki, “Cengiz ülkesinde bakire bir kız başında altından bir tac ile ülkenin bir ucundan diğer ucuna en ufak bir tacize uğramadan giderdi.” denilirdi.
Alıntı : https://www.beyaztarih.com/mogol-tarihi/mogollar-ortacag-dunya-uluslarini-titreten-guc Ali KOZAN’ın makelesinden derlenmiştir.
Cengiz ölmeden önce devleti torunları ve oğulları arasında paylaştırmıştır. Bu devletler şunlardır:
Altınorda Devleti:
Cuci’nin oğlu Batu Han (1236-1255) tarafından kurulan bu devlet Berke Han zamanında İslâmiyet’i kabul etti.
İslâmiyet Özbek Han zamanında (1312-1340) bütün Altınordu’ya tamamen yerleşti.
Başlangıçta Timur’un yardımıyla başa geçen Toktamış Han (1391-1398) daha sonra Timur’la bozuştu. Yapılan savaşı kaybeden Toktamış’tan sonra devlet parçalandı ve çeşitli Hanlıklara ayrıldı. Bu hanlıklar;
- Ejder (Astırhan) Hanlığı
- Kazan Hanlığı
- Kasım Hanlığı
- Küçüm Hanlığı
- Sibirya Hanlığı
- Nogay Hanlığı
- Kırım Hanlığı
Altınorda Devletinin yıkılması Rusya’nın kurulup güçlenmesinde etkili olmuştur.
Çağatay Hanlığı:
XIV. yüzyılın başlarında Çağatay soyundan Duva’nın Kağanlığı ile bu devlet kuruldu.
Timur dönemine yakın zamanlarda Hanların otoriteleri kalmadı. Bunlara bağlı emîrler, Hanlar adına devleti idare ettiler.
İlhanlı Devleti:
Hülegü Han tarafından kuruldu.
İlhanlı Moğolları, Anadolu Selçukluları ile yaptıkları Kösedağ Savaşı‘nı kazanarak Anadolu’ya egemen olmuşlardır (1243 – 1336).
1258 yılında Bağdat’ı zapt ederek Abbasî Halifeliği’ni yıkan Hülegü bu arada Batınî Tarikatı’nı da tamamen ortadan kaldırdı.
Gazan Han zamanında Müslümanlığı kabul eden İlhanlılar XIV. yüzyılın ortalarına doğru zayıfladılar.
İlhanlı topraklarında sırasıyla Çobanoğulları, Celâyiroğulları ve Muzafferoğulları gibi devletler kuruldu.
Kubilay Hanlığı:
Başkent Pekin olmak üzere Kubilay Kağan tarafından kurulmuştur.
Çin tarihlerinde bu sülaleye Yüen Soyu denilmekte olup 1369 yılına kadar Çin’e hâkim olmuşlardır.
Budizm’i benimseyerek asimile olmuşlardır.
Seyyah Marco Polo bu ülkeyi ziyaret etmiştir.
Alıntı: https://www.kulturportali.gov.tr/portal/cengiz-han-imparatorlugu–turk-mogol-imparatorlugu-
Tarihte gerçekten çok önemli bir yere sahip olan Moğol devleti hakkında bilgilerimizi kısaca maddeler halinde toparlayalım.
Moğol İmparatorluğu’nun Özellikleri:
🔷 Cengiz Han (Temuçin) tarafından Karakurum (Moğolistan)’da kuruldu.
🔷 Cengiz Han bu devleti kurarken Orta Asya’da dağınık halde yaşayan Moğol kabilelerini birleştirmiştir (Bu amaçla Cengiz Yasaları’nı yapmıştır.).
🔷 Cengiz Han, ölmeden önce ülkeyi oğulları arasında paylaştırmış ve bunun sonucunda ölümüyle birlikte devlet dörde bölünmüştür;
(Mobil görünümde tablonun ekrana sığmaması halinde tabloyu yana kaydırınız.)
| Altınorda | Çağatay | İlhanlı | Kubilay |
| ✔Karadeniz’inkuzeyinde kuruldu. ✔Timur saldırıları sonucunda parçalandı. | ✔Azerbaycan civarında kuruldu. | ✔İran ve çevresinde kuruldu. ✔1258’de Abbasilere son verdi. | ✔Çinde kuruldu. ✔Budizm’i benimseyerek asimile oldular. ✔Seyyah Marco Polo bu ülkeyi ziyaret etmiştir. |
Moğolların Tarihteki Olumsuz Etkileri:
- Moğolların istilaları, Türk – İslam Dünyası’nda büyük olumsuzluklara neden olmuştur.
- Bağdat gibi bir ilim ve kültür merkezini yakıp yıkmışlardır.
- Anadolu’da siyasi birliğin bozulmasına neden olmuşlarıdır (Kösedağ Savaşı).
Moğolların Tarihteki Olumlu Etkileri:
- Moğolların önünden kaçan birçok Türk Boyunun Anadolu’ya gelmesi Anadolu’daki Türk Nüfusunun atmasında etkili olmuştur.
- Moğol istilasının önünden kaçan birçok bilim adamı ve şair Anadolu’ya gelerek kültürel gelişmeyi hızlandırmışlardır.
- Bâtıni tarikatının yıkılmasını sağlamışlardır.
- Orta Asya Türk Hukukunu (Töre) yazılı hale getirmişlerdir.
- Orta Asya’da oluşan siyasi otorite boşluğunu doldurmuşlardır (Siyasi birliği sağlamışlardır).
- Uygurların etkisi ile zamanla Türkleşmişlerdir (Moğollar Türklere benzemekle birlikte sınıflara dayalı bir toplum oluşturmaları yönüyle de kesin bir çizgiyle ayrılırlar.).
- Moğollar tarih yazıcılığında ileri gitmişlerdir. “Tarih-i Cihan-ı Küşa”, “Camüt Tevarih” ve “Moğolların Gizli Tarihi” (Tarihte Moğolca yazılan ilk eserdir ve Cengiz Han’ın hayatını anlatmaktadır.) en önemli eserleridir.
- Bu dönemin ünlü tarihçilerinden biri de Reşidud-Din’dir.
Alıntı: Ergün YILDIRIM
Bu yazımda yazılarına yer verdiğim Beyaz Tarih’ten Ali KOZAN‘a , Kültür Portalı resmi sitesine ve özellikle yazılarımda sıkça alıntı yaptığım Ramazan YETGİN ve Ergün YILDIRIM‘a teşekkürler…
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
| Görsel Kaynakları: https://www.zastavki.com/eng/Fantasy/wallpaper-104431.htm https://pixabay.com/tr/photos/anıt-cengiz-han-at-moğolistan-adım-1320564/ |
 İmparatorluğu){kind=link}
Cevap Yok