Türk Devletlerinde devlet hâkimiyetinin kaynağı gerek İslamiyet öncesi gerekse İslamiyet sonrasında ilahi olarak görülmüştür.
İslamiyet’le birlikte ülkeyi yönetme yetkisi Allah’ın takdiri ve nasibi olarak görülmüştür.
Allah adına ülkeyi yönetme şekline dönüşen Kut anlayışının kan yoluyla geçtiği inancından dolayı bu dönemde de ülkenin hanedanın ortak malı olarak görülmesi taht kavgalarının sıkça yaşanmasına sebep olmuştur.
İslamiyet’le birlikte hâkimiyet anlayışında yaşanan ilk değişim hükümranlığın Halife tarafından onaylanması geleneği olmuştur.
Türk-İslam Devletlerinde dini yönde halifeye bağlılık devam etmesine rağmen siyasi alanda bağımsız olmaya özen gösterilmiştir.
Türk-İslam devletlerinde devlet anlayışının dayandığı temel esaslar;
- Töre,
- İslam dini,
- Türk-Cihan Hakimiyeti Düşüncesi ,
- Cihat anlayışı
şeklindedir.
Türk-İslam Devletlerinde merkezi teşkilat;
- Hükümdar ,
- Saray ,
- Hükümet
gibi unsurlardan oluşmaktadır.
Hükümdar Sembol ve Unvanları:
| SEMBOL | UNVANLARI |
| Kılıç | Han |
| Yay | Hakan |
| Örgin (Taht) | İlig |
| Otağ (Çadır) | Erkin |
| Hutbe | Bey |
| Tıraz (Elbise) | Padişah |
| Hilat (Hediye) | Sultan |
| Çetr (Şemsiye) | Sultan-ı Azam |
| Sikke (Para) | Melik |
| Asa (Baston) | Şah |
| Mühür | Hünkar |
| Sancak (Alem) | Gazi |
| Kılıç kuşanmak | Şahinşah |
Saray Görevlileri:
| Hares Emiri | Hükümdara karşı suç işleyenleri cezalandırır. |
| Candar | Sarayı dışarıdan gelen saldırılara karşı koruyan muhafız birliği komutanıdır. |
| Alemdar | Bayrak ve sancakları korur ve savaşta taşır. |
| Silahdar | Hükümdarın silahlarıyla ilgilenir. |
| Camedar | Sultanın elbisesinden sorumlu kişidir. |
| Serhenk | Törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan merasim çavuşudur. |
| Vekil-i Has | Sarayın genel işlerinden sorumlu kişidir. |
| Emir-i Ahur | Sarayın atlarına bakar. |
| Taştdar (Abdar) | Sultanın temizlik işlerinden sorumlu kişidir. |
| Şarapdar | Hükümdarın içeceklerinden sorumlu kişidir. |
| Hansalar | Sultanın sofrasından sorumlu aşçı başıdır. |
| Emir-i Şikar | Hükümdarın av partilerini tertip eder. |
| Çaşnigir | Sultanın yiyecek işlerinden sorumlu kişidir. |
| Kıssadar | Hükümdara gelen dilekçeleri kabul edip onları hükümdara sunan kişidir. |
| Hacip | Hükümdar ve vezirden sonra gelen en yetkili kişidir. Özellikleri ve görevleri şunlardır: ✔️ Hükümdar ile devlet ve hükümdar ile halk arasındaki ilişkileri düzenler.Elçileri kabul eder.Törenleri düzenler.Uygun gördüklerini Divan-ı Mezalim’e çıkarır. ✔️ En bilgilisine Has Hacip,Uluğ Hacip,Hacibül Hüccap Gazneliler‘de ise Hacib-i Bozorg denilirdi. ✔️ Karahanlılarda ise “Tayangu” adı verilir. |
Devlet Görevlileri:
| Amid | Vilayetlerdeki yönetimden sorumlu sivil görevlidir. |
| Amil (Imga) | Vilayetlerdeki vergi toplama işini yürütür. Ummal adıyla da ifade edilir. |
| Yuğruş | Karahanlılarda vezir. |
| Melik | Hükümdarın oğlu. |
| Atabey | Melik eğitmeni |
| Şıhne | Eyaletlerin başında bulunan hanedan üyesi olmayan askeri valilere verilen isimdir. |
| Muhtesip | Belediye işlerinden sorumlu kişidir. Aynı zamanda Çarşı, pazarı denetleyen kişidir. |
| Subaşı | Şehirlerin güvenliğinden sorumlu kişidir. |
| Ulak | Sarayla Taşra teşkilatı görevlileri arasındaki haberleşmeyi sağlayan görevlidir. ( Postacı ) |
| İğdişbaşı | Şehir halkını temsil eden en yüksek görevlidir. Günümüz Belediye başkanına denk gelir. |
Divan-ı Saltanat:
🔷 Karahanlılarda “Meclis-i Ali” denir.
🔷 Günümüz Bakanlar Kurulu‘dur.
🔷 Başkanlığını Vezir yapar.
🔷 Büyük Selçuklulardaki devlet sorunları Divan-ı Saltanat‘ta çözülür.
🔷 Bu divana bağlı divanlar ise şunlardır:
(Mobil görünümde tablonun ekrana sığmaması halinde tabloyu yana kaydırınız.)
| DİVAN | GÖREVİ | GÖREVLİSİ |
| Divan-ı İstifa | Devlete ait tüm mali işlere bakar. | Müstevfi |
| Divan-ı Arz (Ceyşül Arz) | Askeri işlerden sorumludur. | Emir-i Arz |
| Divan-ı İşraf | Mali ve idari işleri teftiş eder. | Müşrif-i Memalik |
| Divan-ı Tuğrai (İnşa) | Yazışmalardan sorumlu divandır. | Tuğrai (Münşi) |
| Divan-ı Berid | Haberleşme ve posta işlerine bakar. | Berid |
| Niyabet-i Saltanat | Hükümdarın başkentte olmadığı zamanlarda toplana divandır. | Naib |
| Divan-ı Mezalim | ✔️ Kadı kararlarına yapılan itirazları değerlendirir ve sonuçlandırır. ✔️ Devlet memurları hakkındaki şikayetleri inceler. ✔️ Siyasi suçları görüşür. ✔️ Katipler aracılığı ile vakıfları denetler. ✔️ Muhtesibin yerine getiremediği kararları uygular. | Sultan |
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
| Görsel Kaynakları: https://www.youtube.com/watch?v=dYyzs1_MwDg&t=250s |
Cevap Yok