Tarih Dersleri

İlk Türk-İslam Yazılı Eserleri

Türklerin İslam dinini kabul etmesiyle birtakım medeniyetlerle kültür alışverişi olmuş, İslamın esasları öğrenilmiş ve dilimize yeni kelimeler girmesiyle beraber edebiyatımıza da birçok eser girmiştir.

Dil ve edebiyat, Türklerin İslam dinini kabul etmesiyle etkilenen ilk alanlardan biri olmuştur.

İslamiyet’in kabulü ile birlikte , Uygur dilinin devamı niteliğindeki Hakaniye Türkçesi ile eserler verilmiş; ancak Arap alfabesinden etkilenmeler de hızlanmıştır. İslamiyet ile ilgili çeşitli terimler dilimize girmiştir.

İslamiyet’in kabulünden itibaren edebiyatımız Divan edebiyatı ve halk edebiyatı olarak iki farklı yoldan gelişmiştir.

İslamiyet sonrası dönemde daha çok dinî-tasavvufî konular didaktik eserlerde işlenmiştir.

Bu dönem eserlerinden en tanınanları ise ; Kutadgu Bilig, Divan ü Lügati’t-Türk, Atabetü’l Hakayık ve Divan-ı Hikmet’tir.

Şimdi bu eserleri ve özelliklerine ana hatlarıyla değinelim.

Kutadgu Bilig:

? Eserin yazarı Yusuf Has Hacip’tir.

? Yusuf Has Hacip bu eserini Doğu Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunmuştur ve bu nedenle kendisine “Has Hacib”lik unvanı verilmiştir.

? Kutadgu Bilig’ kelime anlamı olarak “Kutlu olma bilgisi, Mutluluk veren bilgi” demektir.

? Mesnevi şeklinde ve aruz ölçüsüyle yazılmış ilk Türkçe eserdir.

? İnsanlığa iki dünyada da yol gösterme amacıyla yazılmış olup türü siyasetnamedir.

? Eser dört ana unsurdan oluşmuş ve bu dört unsuru temsil eden karakterler üzerine kurulmuştur:

( Mobil görünümde tablonun ekrana sığmaması halinde tabloyu yana kaydırınız.)

Kahramanİsim AnlamıGöreviTemsil Ettiği Değer
Kün TogdıGün DoğduHükümdarAdalet (hukuk,kanun)
Ay ToldıDolunayVezirMutluluk (saadet)
ÖdgülmişÖvülmüşBilge: Vezirin oğluAkıl ve anlayış (zeka)
OdgurmışUyanmışDerviş,zahit bir kişiAkıbet (hayatın sonu) ,kanaat

“ Bu insan bütün kötü vasıflardan arınmış ve iyi huylarla bezenmiş bir insandır. Allah’a sıkı sıkıya bağlı, takva sahibi bir mümindir. Zamanının bütün ilim ve hünerlerini öğrenmiş bir âlim ve hakîmdir. Bütün alfabe ve dilleri bildiği gibi şiir, belâgat, hesap, hendese, tıp gibi ilimlere vâkıf; okçuluk, avcılık, satranç vb. hünerlere sahiptir. Adaletten ve doğruluktan şaşmaz; ağır başlı ve alçak gönüllüdür. Hırsızlık yapmaz, yalan söylemez, içki içmez, dedikodu etmez. Son derece cömert ve iyilik severdir. Etrafındaki insanlara merhametli ve insaflı davranır. Adalet ve an’anelere, görgü kurallarına uygun hareket eder.”

Kutadgu Bilig’den…
kutadgubilig
Kutadgu Biligin Kahire nüshasının ilk sayfası (Mısır Millî Ktp., nr. 168)

Divanu Lügati’t Türk:

? Eserin yazarı Kaşgarlı Mahmud’dur.

? Kaşgarlı Mahmud bu eserini Bağdat’ta tamamlamış ve halife El-Muktedi Biemrillah (Ebulkasım Abdullah)’ a sunmuştur.

? Divanu Lügati’t Türk kelime anlamı olarak “Türk Dilleri Sözlüğü” demektir.

? Kaşgarlı Mahmud eserini Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça’dan zengin bir dil olduğunu gösterme amacıyla yazmıştır.

? Eser Arapça olarak yazılmıştır.

? Divanu Lügati’t Türk’te “Dünya haritası, On İki Hayvanlı Türk Takvimi, Nevruz, boy adları, yer adları” yer almaktadır.

? Kaşgarlı Mahmut için hem dil bilgisi kurallarına yer veren bir filolog; hem Türk boylarının etnik durumlarını şema ile anlatan, Türk boyları hakkında bilgi veren bir etnograf; hem de Türk boylarının yerleşim alanlarını gösteren bir harita çizmiş olan ilk Türk haritacısı demek yerinde olacaktır. –Bu haritada dünyanın merkezi Türk yurdu olarak gösterilmiştir.

? Kaşgarlı Mahmud’un ayrıca Türkçeyi Araplara öğretme amacıyla yazdığı “Kitab-ı Cevâhirü’n Nahvi Ligati’t-Türk” adlı bir dil bilgisi kitabı da bulunmaktadır.

? Son olarak 2008 yılının Kaşgarlı Mahmut yılı ilan edildiğini de bilgilerimize ekleyelim.

” Cihan hakimi olan Türklere herkes muhtaçtır, onlara derdini dinletmek, bu surette her türlü arzuya nail olabilmek için Türkçe öğrenmek gerekir.”

Kaşgarlı Mahmud

Atabetü’l Hakayık:

? Eserin yazarı Edip Ahmet Yükneki’dir.

? Edip Ahmet bu eserini Sipehsalar Mehmet Bey’e (Muahmmed Dâd İspehsalar Beg) sunmuştur.

? Eser kelime anlamı olarak “Hakikatlerin eşiği” demektir.

? Atabetü’l Hakayık ayet ve hadislerden faydalanılarak hazırlanmış manzum bir ahlâk ve öğüt kitabıdır. Yani bir “Nasihatname” ‘dir.

Adım Edip Ahmet, sözüm edeb ve öğüttür

Özüm gitse de sözüm burada kalır

Güz gelir, yaz geçer bu ömür gider

Bu bahar ve sonbahar ömrü tüketir.

Edip Ahmet Yükneki

Divan-ı Hikmet:

? Eserin yazarı Ahmet Yesevi’dir.

? Ahmet Yesevi bu eserini Satuk Buğra Han‘a sunmuştur.

? Divan-ı Hikmet, Ahmet Yesevi’nin halka İslamiyet’i öğretme amacıyla yazdığı “Hikmet” adı verilen şiirlerini topladığı bir kitaptır.

? Bu eserde İslamiyetin esasları, Peygamberimizin (S.A.V) hayatı ve mucizeleri , Allah’a ulaşmanın yolları, Yesevîlik tarikatının ilkeleri, tasavvuf adabı, kıyamet ve dünya halleri anlatılmıştır.

? Ahmet Yesevî’nin görüşleri Anadolu’da tasavvufun temellerini oluşturmuştur.

? Aynı zamanda Hoca Ahmet Yesevi , Türkistan bölgesinin İslamlaşmasını sağladığından dolayı “Piri Türkistan” olarak da bilinir.

? Ahmet Yesevi’nin mezarını Timur yaptırmıştır.

? Akaid: İslam esaslarını anlatan eseri.

Nerde görsen gönlü kırık, merhem ol

Öyle mazlum yolda kalsa, yoldaşı ol

Mahşer günü dergahına yakın ol

Ben-benlik güden kişilerden kaçtım ben işte

Hoca Ahmet Yesevi | I.Hikmet

Tarihi Yemin:

? Eserin yazarı Utbi’dir.

? Utbi bu eserini Gazneli Devleti hükümdarı Gazneli Sultan Mahmut‘a sunmuştur.

? Tarihi Yemin adlı eserde Gazneliler anlatılmıştır.

Şehname:

? Eserin yazarı Firdevsi’dir.

? Bu eser de Gazneli Mahmut’a sunulmuştur.

? Firdevsi, Şehnamesinde İran-Turan mücadelesini anlatmıştır.

sehname
I. Hüsrev komutasında İran ile Afrasiab komutasındaki Turan birlikleri arasındaki savaş sahnesi

Muhakemetü’l Lügateyn:

? Eserin yazarı Timur zamanında yaşayan ve Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak kabul edilen Ali Şir Nevai’dir.

? Ali Şir Nevai bu eseri Türkçe’nin Farsça ve Hintçe’den daha zengin bir dil olduğunu belirtmek amacıyla yazmıştır.

Siyasetname:

? Eserin yazarı Nizamülmülk’tür.

? Nizamiye Medreselerinin kuruluşunda etkili olan vezir Nizamülmülk bu eserini Sultan Melikşah’a sunmuştur.

? Siyasetname’de “Devlet nasıl yönetilir?” sorusuna cevap aranmıştır.

Rubai:

? Eserin yazarı Ömer Hayyam’dır.

? Ömer Hayyam aynı zamanda Matamatik ve Astronomi ile de uğraşmıştır.

? Hayyam, Rubai’de ; aşk,doğa,ahiret üzerine sözlerini toplamıştır.

? Ayrıca Ömer Hayyam Sultan Melikşah’a Celali Takvimi’ni hazırlamıştır.

Pendname:

? Eserin yazarı Sebük Tegin’dir.

? Pendname, Sebük Tegin’in çocuklarına ve askerlerine bıraktığı öğüt şeklindeki bir eserdir.


Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.


Görsel Kaynakları:
https://www.neoldu.com/karahanli-turkcesi-eserleri-2907h.htm
https://islamansiklopedisi.org.tr/kutadgu-bilig
https://www.wikiwand.com/tr/Şehname

Tek Yanıt

  1. altın 26 Eylül 2022
casino siteleri mobil casino siteleri en iyi casino siteleri yeni casino siteleri evden eve nakliyat
Kapat
Full Screen Image

Abonelerimiz Arasına Katıl

Sitemize abone olarak en son ders ve yazılardan haberdar olabilirsiniz.

Abone Olduğunuz İçin Teşekkürler...

Bir şeyler ters gitti :(