Karakoyunlular Devleti (1365-1469)

İran ve Irak’ta iki yüzyıla yakın hüküm süren Moğol hâkimiyetine fiilen son vererek buralarda Türkmen nüfuzunu tesis etmek suretiyle bilhassa Azerbaycan’ın Türkleşme’sinde önemli rol oynayan Karakoyunlular ’ın hangi Oğuz boyuna mensup olduğu bilinmemektedir.

Karakoyunlular’ın siyaset sahnesine çıkması İlhanlı tahtı için yapılan mücadeleler sırasında oldu.

Karakoyunlular’ın ilk beyi sayılan Bayram Hoca (ö. 782/1380) Musul’u alarak buranın idaresini kardeşi Birdi Hoca’ya verdi. Kendisi de beyliğin başına geçti. 

Bayram Hoca vefat edince oğlu olmadığı için yerine kardeşi Türemiş’in oğlu Kara Mehmed (Muhammed) geçti (1380-1389).

Mehmed Bey, 15-20.000 kişilik bir ordu ile üzerine gelen Celâyirli Şehzade Ali’yi 5000 kişilik kuvvetiyle ağır yenilgiye uğrattı (784/1382). Bu zafer Mehmed Bey’e büyük şöhret kazandırdı. 

Kara Muhammed 1390 yılında beylik rekabeti sırasında Suriye’de yapılan savaşta hayatını kaybetmiştir.

Kara Muhammed’in ölümünden sonra yerine oğlu Mısır Hoca bey olduysa da başarılı olamayarak yerine Karakoyunlu Devletini meydana çıkaran Kara Yusuf geçmiştir.

Kara Yûsuf, Timur’un Sivas’a doğru yürüyüşe geçeceği haberini alınca Celâyirli Sultan Ahmed ile birlikte Mısır Memlük sultanına sığınmak istedi. Memlük sultanının Timur’dan çekinerek sığınma isteğini kabul etmemesi üzerine de Osmanlı ülkesine gittiler (802/1400).

Timur, Osmanlı Padişahı Yıldırım Bayezid’den Kara Yûsuf’un kendisine teslim edilmesini ya da öldürülmesini, bu yapılmadığı takdirde ülkeden çıkarılmasını istedi.

Yıldırım Bayezid, Timur’un isteklerini yerine getirmediği gibi Kara Yûsuf’a Aksaray’ı dirlik olarak verdi. 

Yıldırım Bayezid’in Kara Yûsuf’u konuk etmesi Timur’un Osmanlılar’a karşı sefer açmasının başlıca sebeplerinden biri oldu.  (Ankara savaşı)

Karakoyunlular, 11 Kasım 1467’de Akkoyunlular‘ın önderi Uzun Hasan’ın gerçekleştirdiği ani bir baskın sonucu Karakoyunlu hükümdarı Cihan Şah’ın ölümüyle yıkıldı ve toprakları bu devletin eline geçti.

Karakoyunlu hanedan mensupları ve ileri gelenler Doğu Anadolu ile Âzerbaycan’da çeşitli eserler inşa ettirmişlerdir ki, bunlardan Cihanşah’ın Tebriz’de inşa ettirdiği Gök Medrese günümüze kadar gelmiştir.

Cihanşah imar faaliyetleri, dinî-tasavvufî düşünceleri, “Hakikî” mahlası ile yazdığı Türkçe ve Farsça şiirleri, duyguları ve nihayet Doğu ve Güneydoğu Anadolu tarihindeki yeri ile bugün de üzerinde durulması gereken Türk hükümdarlarından biridir.

Ey ruhun gülzâr-ı cennet saçlarun reyhânîdür

V’ey dudağun âb-ı hayvân cân anun hayrânıdur

Sûretün levhinde Hak çekmiş kemâl-i kudretin

Ahsen-i sûret kemâhî kudret-i Rahmânîdür

Gel ki yandurdı meni hasretde ışkun âteşi

Şerbet-i vaslun bu derd-i hastanun dermânıdur

Mü’minün kalbindedür ehl-i yakînün ravzası

Ârif-i esrâr-ı Hak şol ravzanun rızvânıdur

Cihan Şah | Hakiki

Ana hatlarıyla Karakoyunlular ‘dan bahsettikten sonra bu devleti maddeler halinde özetleyelim.

Karakoyunlular’ın Özellikleri:

🔷 Bayram Hoca tarafından Van / Erciş merkez olmak üzere Doğu Anadolu’da kuruldular.

🔷 Kara Yusuf döneminde en parlak zamanlarını yaşamışlardır.

🔷 Kara Yusuf’un Timur’dan kaçarak Yıldırım Bayezıd’a sığınması 1402’deki Ankara Savaşı’nın nedenlerinden biridir.

🔷 Azerbaycan’ın Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.

🔷 Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından yıkılmışlardır.

🔷 Cihanşah’ın Tebriz’de inşa ettirdiği Gök Medrese günümüze kadar gelmiştir.

🔷 Cihanşah “Hakiki” mahlasıyla şiirler yazmıştır.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.