Bu dersimizin konusu İlk Yerleşmeler. Yerleşik yaşama ve medeniyete ait ilk yerleşim merkezleri ni anlatacağımız bu dersimizde; en erken tarihli dini merkez olan Göbeklitepe, insanlık tarihinin ilk şehir yerleşmesi olarak kabul edilen Çatalhöyük, köy yerleşmelerinin ilk örneği olan Çayönü gibi merkezleri inceleyeceğiz.
Göbeklitepe / Şanlıurfa
Göbeklipe’nin diğer özellikleri ise şunlardır:
- Göbeklitepe, 2011 senesinde UNESCO “Dünya Miras Geçici Listesi“ne alınırken, 1 Temmuz 2018‘de ise Bahreyn’de düzenlenen 42’nci Dünya Miras Komitesi Toplantısı’nda Dünya Mirası Listesi‘ne dahil edilmiştir.
- Göbeklitepe’deki kazılar 1995 yılında Arkeolog Klaus Schmidt tarafından başlamıştır.
- Göbeklitepe’deki yapılar dinî ve ayinsel amaçlarla yapılmıştır.
- Günümüzden yaklaşık 12 bin yıl öncesine ait olan dini yapılar merkezde ikiz “T” biçimli dikili taş ile onu çevreleyen taşlar ve duvarlardan oluşmakta olup her bir dikili taş en az 40-50 ton ağırlığında ve 4 ile 6 m uzunluğundadır.
- Göbeklitepe’de ayrıca; taş aletler, heykeller ve bitki kalıntılarına da rastlanılmıştır.
- Göbeklitepe’nin keşfiyle birlikte insanoğlunun, tarım ve yerleşik hayattan sonra tapınaklar yaptığı şeklindeki yaygın görüşde tartışılmaya açılmıştır.
Çatalhöyük / Konya
Çatalhöyük’ün diğer özellikleri ise şunlardır:
- Arkeolog J. Mellaart tarafından ortaya çıkarılmıştır.
- Çatalhöyük oldukça iyi korunmuş yapılar topluluğundan meydana gelmektedir.
- Çatalhöyük, Anadolu’da köy yaşamından kentsel hayata geçişin önemli bir kanıtıdır.
- Çatalhöyük’de ezme ve öğütme taşları bulunmuştur. Bu durum burada yaşayan insanların kendi ekmek ihtiyaçlarını kendilerinin karşıladıklarını göstermektedir.
- Bölgede köpek ve sığır gibi hayvanlar evcilleştirilmiştir.
- Çatalhöyük 2012 yılında ile UNESCO Dünya Miras Listesi‘ne dahil edilmiştir.
Çayönü / Diyarbakır
Çayönü’nün diğer ise özellikleri şunlardır:
- Diyarbakır’ın Ergani ilçesi sınırlarındaki Çayönü, Yakın Doğu’nun bilinen en büyük yerleşim merkezlerinden birisidir. Öyle ki yapılan kazılar sonucunda tam 8.000 m2 alan açığa çıkarılmıştır.
- Çayönü’ndeki kazılar 1964 yılında Robert J. Braidwood ve Halet Çambel tarafından başlamıştır ve 1991 yılına kadar sürmüştür.
- Zengin bitki örtüsü ve tahıl türünü barındıran Çayönü’nde; taştan tarım aletleri, buğday, nohut, bezelye, mercimek yanı sıra köpek, koyun, keçi, sığır, ceylan gibi hayvanlardan yararlandığını gösteren buluntulara rastlanılmıştır. Bu durum insanların avcılıktan ve toplayıcılıktan tarım ve hayvancılığına geçiş yaptıklarını göstermektedir.
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
