İstanbul, yüzyıllardır güzelliği ile şarkılara ve şiirlere ilham olmasının yanı sıra milyonlarca insana ev sahipliği yapmıştır. Bulunan yeni kalıntılar, şehrin tarihinin 8500 yıl öncesine dayandığını ortaya koymuştur. Dünyada 3 büyük imparatorluğa başkentlik yapan tek şehir İstanbul, köklü tarihi boyunca kaçınılmaz bir şekilde farklı isimler ile anıldı. İstanbul’un eski adları şu şekilde sıralanabilir:
1) Likos (Lygos)
Lygos, İstanbul’un kayıtlarda geçen en eski ismi olarak biliniyor. Farklı söylenişler ile birlikte kelime Likos, Lycvs, Lygos, Licus ve Lükos olarak da geçer. Bayrampaşa Deresi, eskiden likos deresi olarak adlandırılırdı ve bölgedeki ilk yerleşim yerlerinden biriydi. Bugün hala bu isimle bilinmesi, kuşaklar boyunca Likos’un hafızalardan silinmediğini gösterir.
2) Byzantion
Milattan önce 667 tarihinde Antik Yunanistan’ın Megara şehrinden gelen yerleşimciler, bölgede yeni bir kent kurarak ‘’Byzas’ın şehri’’ manasına gelen Byzantion’u kullanmışlardır. Bunun kral Byzas’ı şereflendirmek için seçildiği düşünülmektedir.
3) Augusta Antonina
Augusta Antonina, şehrin önemini ifade eden adlarından biridir. Yaygın olarak bilinmese de Roma tarihi kayıtlarında geçer. Roma İmparatoru olan Septimius Severus, şehri yeniden inşa ettikten sonra oğlu Antonius’u şereflendirmek üzere bu ismi vermiştir.
4) Nova Roma
330 yılında şehir, Roma İmparatorluğu’nun başkenti olarak Nova Roma olarak isimlendirilmiştir. Nova Roma, Latincede Yeni Roma anlamına gelir. Nova Roma, dönemin insanları tarafından pek benimsenmese de patrikler resmi unvanlarda bugün dahi kullanmaktadır.
5) Konstantinopolis
Doğu Roma İmparatorluğu olarak da bilinen Bizans’ın kurucusu Büyük Konstantin (I. Konstantin) vefat ettikten sonra 337 senesinde onun anısına kentin ismi değiştirilmiştir. Bizans’ta daha sonra da Konstantin’in kenti anlamına gelen bu isim kullanılmaya devam etmiştir. Resmi kayıtlarda ilk olarak imparatorlardan Theodosius tarafından ismin onaylandığı ve kullanıldığı tespit edilmiştir.
20. yüzyılın başlarına dek batılı devletler Konstantinopolis’i kullanmaya devam etmiştir. 1453 senesinde Fatih Sultan Mehmet’in şehri fethetmesinden sonra da bu şekilde anılmıştır.
6) Konstantiniyye
Konstantiniyye, Konstantinopolis’in Arapça halidir. Fatih Sultan Mehmet’in fethinden sonra hem tarihi kaynaklarda hem de halk tarafından en sık kullanılan isimlerden biridir.
7) Dersaadet
İstanbul’un Osmanlı döneminde kullanılan adlarından biridir. Saray ve çevresinde de benimsenmesi ile birlikte geniş bir kitleye yayılmıştır. Dersaadet, Arapçada ‘’saadet ve mutluluk kapısı’’ manasına gelmektedir.
8) Makarrı Saltanat
Osmanlı padişahlarının, imparatorluğu İstanbul’dan yönetmesi ile birlikte ‘’saltanatın merkezi’’ anlamındaki Makarrı Saltanat kullanılmıştır.
9) Asitane-i Aliyye
Asitane, öz Türkçedir. Asitane Balığı ile Astana Balığ kelimelerinin bir arada söylenmesi ile zaman içerisinde bu isme dönüştüğü öne sürülmektedir. Asitanenin büyük dergah ve başkent anlamlarına geldiği de kaydedilmiştir.
10) Darülhilafe
Hilafeti bünyesinde toplayan ve Fatih Sultan Mehmet ile İstanbul’u fetheden Osmanlı, ‘hilafet kapısı’ anlamına gelen Darülhilafe’yi de kullanmıştır.
11) İstanbul
Türk Posta Hizmet Kanunu’na göre şehrin ismi 28 Mart 1930 tarihinde resmi olarak İstanbul olarak değiştirilmiştir. Akabinde, Konstantiniyye ve Konstantinopolis isimleri tamamı ile yürürlükten kaldırılmıştır.
İstanbul Kelimesinin Kökeni
Stanpolis, Eski Yunanca (Rumca) kökenlidir. Kelimenin anlamı şehre doğru gitmek ve şehir içi anlamındaki ‘’eis ten polin’’ tamlamasından gelir. Etimolojik olarak da İstanbul sözcüğünün kaynağı olduğu kabul edilir. Tarihçilere göre bölgede şehirleşmenin başlamasıyla birlikte ilk olarak bu ismin kullanıldığını düşünmektedir.
Farklı Dillerde İstanbul
İstanbul, üç imparatorluğu başkentlik yapması da dahil olmak üzere tarih boyunca sahip olduğu önemi hep korumuştur. Bu nedenle farklı kültürlerde değişik isimler ile anılır. Grekçede Vizantion, Fincede Estefanya, Ermenicede Gosdantnubolis ve İstanpul, İsveççede Herakliyon, Slavcada Çargrad ve Konstantingrad olarak geçer. Selçuklular ise kente Stambul, Mahrusa-i Konstantiniyye ve Konstantiniyye demişlerdir.
