Tolunoğulları (868-905)

Tolunoğulları Devleti Türk, İslâm, Mısır ve dünya tarihinde derin izler bırakan bir Türk Devleti’dir.

Kısa ömürlü olmasına rağmen siyasî, askerî, sosyal, iktisadî, ilim ve kültür ile mimarî alanlarda adından söz ettiren, İslâm tarihçilerinin tamamı tarafından övgüyle anılan bir devlet olmuştur.

Mısır’da kurulan ve Suriye, Filistin, Tarsus gibi önemli bölge ve şehirler başta olmak üzere Berka’dan Fırat nehrine kadar geniş bir coğrafyaya yayılan Tolunoğulları Devleti İslâm dinini benimsedikten sonra Türklerin kurduğu ilk bağımsız devlettir.

İslâm tarihi kaynaklarının ve araştırıcılarının ittifakla kaydettiğine göre Tolunoğulları Firavunlar’dan sonra Mısır’da ilk defa müstakil bir devlet kuran ve halkını refah içinde yaşatan bir devlet olmuştur. Bu dönemde Mısır her yönüyle en mutlu yıllarını yaşamıştır.

Kendisinden sonra kurulan İhşıdîlere de örnek olan Tolunoğulları, Türk Devlet Geleneği anlayışı ve Hz.Ömer’in kurduğu devlet teşkilâtıyla yönetilmiştir.

Dönemin siyasî istikrarsızlığı içinde, özellikle Humâraveyh’ten sonra başa geçenlerin de basiretsizliği ile, gerek kendi komutanları ve gerekse Abbasîler adına hareket eden Türk komutanların yıkıcı faaliyetlerine mâruz kalan Tolunoğulları Devleti, yine bir Türk olan Muhammed b. Süleyman el- Kâtibî komutasındaki Abbasî ordusu tarafından yıkılmış ve silinemeyecek derin ama olumlu izler bırakarak, tarihteki yerini almıştır.

Doç. Dr. Nadir ÖZKUYUMCU hocanın Tolunoğulları Devleti hakkındaki bu giriş yazısından sonra bu devlet hakkındaki önemli bilgilere göz atalım.

Tolunoğulları Devleti’nin Özellikleri:

? Ahmet Bin Tolun tarafından Mısır’da kurulmuştur. (Tolun “dolunay” demektir.)

? Ahmet Bin Tolun Abbasi devlet yönetiminde görev alan (vali) Türk komutanlarından biridir.

? Mısır’da kurulan ilk Türk İslam devletidir.

? Tevaif-i Mülük devletidir.

? Abbasilerin zayıflamasıyla kurulan ufak devletçiklere Tevaif-i Mülük denir.

? Tevaif-i Mülük Devletleri:

(Mobil görünümde tablonun ekrana sığmaması halinde tabloyu yana kaydırınız.)

? Bu dönemde Mısır ekonomik olarak parlak bir dönem yaşamıştır (Baharat Yolu’nda denetim kurulması, imar ve bayındırlık faaliyetleri, tarım çalışmaları v.b.).

Tarihe pek meraklı olan Napolyon 1798’de Mısır’ı istila ettiğinde daha önce burada kurulmuş devletlerin tarihini inceler. Tolunoğullarının az bir zamanda tarihe kazandırdıklarını gördüğü zaman hayret eder.Kendisinden sonra Mısır’ı emanet ettiği General Kleber‘e şöyle der:
“Hiçbir şey değil , Tolunoğullarının yapabildiklerini başarabilirsen yeter.O zaman Fransa’nın izi bu topraklardan silinmez olur.”

Prof.Dr.Cemal Anadol (Tarihe Hükmeden Millet Türkler, C1,S.121)

? Tolunoğulları , Maristan adı verilen hastaneler inşa etmişlerdir.

? Eczaneler açarak halka ücretsiz ilaçlar dağıtmışlardır.

? Tolunoğulları’nda yönetici ve askeri kadro genellikle Türklerden oluşmuş ise de halk Arap ve Berberilerden oluşmuştur. Bu durum Tolunoğulları’nın kısa sürede yıkılmasına ve ülkede devlet-millet bütünleşmesinin sağlanamamasına neden olmuştur.

? Tolunoğulları, ülkelerinde yaşayan tüm gayrimüslimlere din ve inanç özgürlüğü tanıyarak hoşgörülü bir politika izlemişlerdir.

? Tolunoğulları, 905’te Abbasiler tarafından yıkılmıştır.

? Tolunoğulları döneminden kalan en önemli iki eser; Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii’dir.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.