Osmanlı’yı Dağılmaktan Kurtarmayı Amaçlayan Fikir Akımları

Değerli arkadaşlar bu yazımızda Osmanlı Siyasi Tarihi ünitesinin son konusu olan Osmanlı Devleti’ni dağılmaktan kurtarmayı amaçlayan fikir akımlarını ele alacağız.

Osmanlı Devleti artık parçalanmaya doğru ilerlerken, devletin bu kötü gidişini engellemek amacı ile çeşitli kurtuluş çareleri üretilmeye başlamıştır. Bu amaçla Osmanlı düşünce adamları tarafından farklı fikir akımları ortaya atılmıştır.

Şimdi Osmanlı’yı çöküşten kurtarmayı amaçlayan bu fikir akımlarına göz atalım.

Osmanlıcılık :

Nedir? Osmanlıcılık fikir akımına göre tüm Osmanlı halkları; din,dil,ırk ve mezhep gözetilmeksizin hak ve ödevler bakımından eşittir. Bu fikir ortak bir vatan etrafında Osmanlı ulusu oluşturmayı amaçlamıştır.

Ne zaman etkili olmuştur? Yusuf Akçura’ya göre Fransa’nın liberal milliyet anlayışına göre II.Mahmut zamanında başlayan bu fikir Tanzimat döneminde güçlenmiştir. Osmanlıcılık fikri doğrultusunda Tanzimat ve Islahat Fermanı ile I.Meşrutiyet ilan edilmiştir.

Ne zaman sona erdi? İlk defa 93 Harbi sırasında uygulanamayacağı anlaşılan Osmanlıcılık fikir akımı , Balkan Savaşları sonucunda Rumeli topraklarının tamamının elden çıkması ile kesin olarak sona ermiştir. (Arnavutluk’un elden çıkması)

Savunucuları kimlerdir?

• Namık Kemal,
• Ahmed Midhat Efendi,
• Ziya Paşa,
• Ali Suavi

İslamcılık (Ümmetçilik) :

Nedir? Dünyadaki Müslümanlardan oluşan “İslam Birliği” meydana getirilmesi fikridir. Bu fikir akımı ile Dünya Müslümanlarının halifenin sancağı altında toplanması amaçlanmıştır.

Ne zaman etkili olmuştur? Sultan Abdülaziz döneminde Osmanlıcılık fikri zayıflamaya başlamış ve İslamcılık fikri ortaya çıkmıştır. Avrupalılar tarafından Panislamizm olarak adlandırılan bu fikir Sultan II.Abdülhamit tarafından eyleme dönüştürülmüştür. II.Abdülhamit bu politika ile Orta Afrika’da İslamiyet’i yaymıştır.

Ne zaman önemini kaybetti? Birinci Dünya Savaşı başlarında halifenin yaptığı cihat çağrısının etkili olmaması ve bazı Arapların Osmanlı’ya karşı İngilizlerin yanında yer alması İslamcılık fikrinin önemini kaybetmesine neden olmuştur.

Savunucuları kimlerdir?

• Sultan II.Abdülhamit
• Mehmet Akif ERSOY
• Sait Halim Paşa

Türkçülük :

Nedir? Osmanlı sınırları içerisindeki Türkleri bir bayrak altında toplamayı amaçlayan fikir akımıdır. Türkçülüğün ideolojiye dönüşmüş hali yani dünyadaki bütün Türkleri bir araya getirme fikri ise Turancılık’tır.

Ne zaman etkili olmuştur? Bu fikir akımı özellikle II.Meşrutiyet’in ilanında etkili olmuştur. İttihat ve Terakki döneminde devlet siyaseti haline gelen Türkçülük Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girmesinde de etkili olurken, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile birlikte XX. yüzyılın başından itibaren güçlenmiş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda da etkili olmuştur.

Savunucuları kimlerdir?

Batıcılık :

Nedir? Batı’nın teknoloji,felsefe ve düşüncesi gibi gelişmiş yönlerini Osmanlı’ya getirmektir. “Ya batılaşırız, ya da mahvoluruz.” prensibi benimsenmiştir.

Ne zaman etkili olmuştur? Lale Devri batılı anlamda ıslahatların yapıldığı bir dönem olmuştur. II.Mahmut Batı’dan bilimsel ve teknolojik gelişmeleri getirmek amacıyla Avrupa’ya öğrenciler göndermiştir.Bu fikir akımı halen geçerliliğini korumaktadır.

Savunucuları kimlerdir?

• Celal Nuri,
• Tevfik Fikret,
• Abdullah Cevdet

Adem-i Merkeziyetçilik (Federalizm) :

Nedir? Eyalet sistemini savunan bu fikir akımı, merkezi yönetimin yetkilerini azaltıp yerel yönetimin yetkilerini artırmayı amaçlamıştır.Buna göre,azınlıkların içişlerinde serbest,dış işlerinde ise Osmanlı’ya bağlı kalması savunulmuştur. Yine bu görüşe göre liberal ekonomi (ekonomik kararların bireyler tarafından alınması) savunulmuştur.

Ne zaman etkili olmuştur? Ahrar (Hürler) Partisi’nin temel düşüncesi olan bu görüş fazla etkili olamamış ve uygulanamamıştır.

Savunucusu kimlerdir? Prens Sabahattin (Ahrar Partisi kurucusu)

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.