Artuklular, Doğu Anadolu’da
- Hısn Keyfâ ve Âmid
- Mardin ve Meyyâfarikin
- Harput
olmak üzere üç kol halinde hüküm sürmüş bir Türkmen sülalesidir.
Beyliğin adı, Sultan Alp Arslan’ın hizmetinde bulunmuş ve Malazgirt savaşına iştirak etmiş Selçuklu kumandanlarından Artuk b. Eksük’den gelir.
Artuk Bey 1091’de Kudüs’te öldü.
Oğulları Sökmen ve İlgazi Kudüs’ü ellerinde tutamadılar.
1098’de Fatımiler bu şehri ele geçirince, Sökmen Musul hâkimi Musa’nın hizmetine girdi ve yardımı karşılığında Hısn Keyfa kalesini aldı. Böylece Sökmen, Artukluların Hısn Keyfa veya Sökmeniyye denilen ilk şubesini kurmuş oldu (1102).
Eyyubî hükümdarı Melik Kamil önce Âmid’i ve sonra Hısn Keyfa’yı alarak , Artukluların bu koluna son vermiştir (1231-1232).
İlgazi ise 1105 yılında Bağdat şahneliğinden azledilince, Mardin’e gelerek bu şehre hâkim olmuş ve burada Artukluların Mardin veya İlgaziyye denilen kolunu kurmuştur (1108).
Haçlılara karşı büyük başarı kazanarak topraklarını genişletmiştir .
Mardin Artukluları bazen Eyyubîlere ve bazen de Türkiye Selçuklularına tâbi olarak varlığını sürdürdü.
Moğol istilası sırasında da onların hâkimiyetini kabul ederek ayakta kaldılar.
Bu kolun son hükümdarı Melik el-Salih ise Mardin’i savunamayacağını anlayınca Karakoyunlulara teslim etti.
Böylece Mardin Artukluları da tarihe karıştı (1409).
Artukluların üçüncü kolu 1185 yılında Harput ve civarında kurulmuşsa da uzun ömürlü olmamıştır.
Türkiye Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad 1234 yılında Harput’u zaptederek Artukluların bu koluna son vermiştir.
Artuklular büyük Türkmen kitlelerine dayanan bir Türk Beyliği idi. Bu sebeple uzun süren teşkilatlarını korudular.
Hâkim oldukları yerlerde hem adaletli idare gösterdiler hemde bölgenin ilim kültür ve iktisaden gelişmesine hizmet ettiler .
Artuklu tarihine kısa bir bakış attıktan sonra bilgilerimizi maddeler halinde toparlayalım.
Artuklular’ın Özellikleri:
🔷 Selçuklu komutanlarından Artuk Bey tarafından Mardin ve çevresinde kurulmuştur.
🔷 Daha sonra Hasankeyf (Diyarbakır), Mardin ve Harput olmak üzere üç kol halinde yaşamışlardır.
🔷 Hasankeyf kolu Haçlılarla mücadele etmiştir, Eyyubiler tarafından yıkılmıştır.
🔷 Mardin kolu Haçlılarla mücadele etmiş, Karakoyunlular tarafından yıkılmıştır.
🔷 Harput kolu Anadolu Selçuklu Devleti tarafından yıkılmıştır.
🔷 Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında rol oynamışlardır.
🔷 Artuklular günümüze;
- Malabadi Köprüsü,
- Hatuniye Medresesi,
- Koçhisar Ulu Cami,
- Muzafferiye , Semanin , Şehidiye ve Hüsamiye Medreseleri
- Necmettin Külliyesi
- Hasankeyf
gibi birçok eser bırakmışlardır.
🔷 Ünlü seyyah Marco Polo , Artuklular’a da uğrayarak eserinde özellikle Mardin’de dokumacılığın çok gelişmiş olduğundan bahsetmiştir.
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
){kind=link}
Cevap Yok