Tarih Dersleri

Atatürk Dönemi İç Politika

Evet arkadaşlar bu yazımızda Atatürk Dönemi iç politika gelişmeleri ve çok partili hayata geçiş denemeleri konusunu ele alacağız. Bu bölümdeki tüm gelişmeleri bir yazıda inceleyeceğimiz için biraz uzun bir yazı olacak fakat ayrı ayrı başlıklar halinde çok fazla detaya girmeden konulara yer vereceğimiz için pek sıkılacağınızı düşünmüyorum. 🙂

Atatürk Dönemi iç politika gelişmeleri yazımıza II. TBMM’nin açılması ile başlayalım o halde.

II. TBMM’nin Açılması (1923-1327) :

23 Nisan 1920 tarihinde kurulan I. TBMM zor şartlar altında görev yapmış olmasına rağmen hem millet egemenliğini sağlamaya çalışmış hem de tarihimizin dönüm noktası olan Milli Mücadele’yi yönetmeyi başarmıştır.

I. TBMM’nin bunu başarmasında millî birliği bozacağı endişesiyle her türlü particilik faaliyetinden uzak durulması da etkili olmuştur. Zira o yıllarda herkesin ortak amacı düşmanı yurttan atmak ve yurtta bağımsızlığı sağlamaktı.

Fakat artık ilk mecliste devletin yönetim şekli ve barıştan sonra izlenecek iç siyaset konusunda mecliste görüş ayrılıkları ortaya çıkmaya başlamıştı. Bu görüş ayrılıkları meclis içinde gruplaşmayı da beraberinde getirdi. Mustafa Kemal Paşa kendine yakın milletvekilleriyle birlikte Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu kurdu. Bu gruba I. Grup denildi. Bunun dışında kalan milletvekillerinin oluşturduğu gruba da II. Grup adı verildi.

Meclis içinde yaşanan fikir ayrılıkları ve gruplaşmalar nedeniyle artık seçimlerin yapılıp yeni bir meclisin kurulması kaçınılmaz olmuştu.

1923’te yapılan seçimlerde çoğunluğu Mustafa Kemal’in kurduğu I. Grup (Halk Fırkası) elde etti. 11 Ağustos 1923’te toplanan II. Meclis’in ilk faaliyetlerinden biri, 23 Ağustos 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nı onaylamak oldu.

i̇kinci tbmm
atatürk, i̇smet i̇nönü ve fevzi çakmak türkiye büyük millet meclisi önünde

Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi) (CHP) (9 Eylül 1923) :

Milli Mücadele’nin kazanılmasından sonra yapılacak olan inkılapların gerçekleştirebilmesi için Mustafa Kemal’in uyum içinde çalışabileceği kişilerden oluşan bir grup kurması gerekliydi. Bu nedenle Mustafa Kemal bir siyasi parti kurmak için harekete geçti.

Mustafa Kemal bu doğrultuda dokuz temel ilkeden oluşan bir parti programı hazırladı. (9 Umde) Ayrıca gerçekleştirmeyi düşündüğü inkılapları da parti programına koydu.

Ve 9 Eylül 1923’te “Halk Fırkası” kuruldu. Cumhuriyet’in ilan edilmesinden sonra ise 10 Kasım 1924’te partinin adı Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirildi. Bu parti 1950’de Demokrat Parti iktidara gelinceye kadar ülkeyi tek başına yönetti. (27 Yıl)

Cumhuriyet Halk Partisi’nin özelliklerini sıralayacak olursak;

  • İlk kurultayı Sivas Kongresi‘dir. Bu kongrede Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuştur. Cumhuriyet Halk Fırkası ise bu cemiyetin uzantısı olarak kurulmuştur.
  • Atatürk ilkelerinin hepsini savunmuştur.
  • İlk genel başkanı Mustafa Kemal’dir.
  • Ekonomide devletçiliği savunmuştur.
  • Çift dereceli seçim sistemini savunmuştur. (İki aşamadan oluşan ve önce ilk seçmenlerin ikinci seçmenleri, ikinci seçmenlerin de milletvekili ya da başkan gibi temsilcileri seçtiği seçim sistemidir.) (💯 Türk tarihinde ilk tek dereceli seçim sistemi 1946 seçimlerinde uygulanmıştır.)
  • En uzun süre iktidarda kalan partidir.
  • 9 Umde kurallarına göre kurulmuştur.

Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası (Partisi) (1924) :

Biraz öncede bahsettiğimiz gibi Milli Mücadele sonrası meclis içinde özellikle ülkenin bundan sonra nasıl şekilleneceği konusunda fikir ayrılıkları baş göstermişti. Saltanatın kaldırılması ve Cumhuriyet’in ilanı sonrası ise bu ayrılıklar daha da derinleşti. Bu grubun en çok karşı çıktığı konular ise devletçilik ve inkılapçılık ilkelerinin uygulanma şekliydi.

Bu görüş ayrılıkları neticesinde CHP’den ayrılan milletvekilleri ile
ordudaki görevlerinden ayrılan milletvekilleri 17 Kasım 1924’de Terakki Perver Cumhuriyet Fırkasını kurdular. Bu kurucu isimler; Kazım Karabekir, Rauf (Orbay), Dr. Adnan (Adıvar), Refet (Bele) ve Ali Fuat (Cebesoy) ‘dur.

Yukarıdaki paragrafta ordudan ayrılan milletvekilleri demiştik. Zira partinin kurulması sırasında Mustafa Kemal’in isteği üzerine meclisin çıkardığı bir yasayla askerlik mesleğini yapanların milletvekili olmaları yasaklandı. Böylece ordu siyaset dışı bırakıldı.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın özellikleri şunlardır:

  • Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet partisidir.
  • Ekonomide Liberalizm‘i benimsemiştir. Liberal ekonomi, ekonomik kararların bireyler tarafından alınmasını ifade eder.
  • Tek dereceli seçim sistemini savunmuştur.
  • Dini görüşlere saygı duyulmasını savunmuşlardır.
  • Adem-i Merkeziyet‘i ( Yerinden Yönetim) savunmuşlardır.

Pariti kısa bir zaman içinde Cumhuriyet’in ilanına ve hilafetin kaldırılmasına muhalif olanların toplandığı bir merkez olarak rejimi tehdit edici bir oluşum hâline geldi.

Cumhuriyet’e ve gerçekleştirilen inkılaplara karşı olanların kışkırtmaları sonucu, doğu illerinde Şeyh Sait İsyanı çıktı. İsyanın çıkmasında partinin bölge teşkilatlarına mensup bazı kişilerin bulunduğu gerekçesiyle parti Takrir-i Sükûn Kanununa dayanılarak kapatıldı (3 Haziran 1925).

Böylece Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisi kapatıldı ve çok partili hayat kesintiye uğramış oldu.

Nasturi Ayaklanması (1924):

Nasturi Ayaklanması 7 Ağustos-26 Eylül 1924 tarihleri arasında İngiltere’nin kışkırtmasıyla Hakkari’de çıkmıştır.

Nasturiler, I Dünya Savaşı sonrasında Türk idaresinden çıkmak için İngiltere ile Türk Devleti’nin Musul sorunu nedeniyle bir savaş olasılığını da içeren derin bir anlaşmazlığa dönüştüğü sırada İngiltere desteğini arkalarına alarak ayaklandılar. 

İsyan 26 Eylül’de kesin olarak bastırılmıştır. Sınırı geçerek kaçmak zorunda kalan Nasturiler de Birleşik Krallık mandasındaki Irak’a sığınmıştır.

Şeyh Sait Ayaklanması (1925) :

Şeyh Sait İsyanı halifeliğin kaldırılması sonrasında Cumhuriyet Rejimi’ne karşı olanların başlattığı bir isyandır.

Ayaklanmanın çıkmasında, Musul konusunda Türkiye’yi zayıf duruma düşürmek isteyen İngiltere’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaptığı çalışmalar da etkili olmuştur.

Diyarbakır’da başlayan Şeyh Sait Ayaklanması, Doğu ve Güneydoğu
Anadolu’da birçok ili içerisine alacak şekilde genişlemiştir.

Bu bunalımlı dönemde Ali Fethi Okyar Hükümeti istifa etti. Yeni
hükümeti oluşturan İsmet İnönü ise isyana karşı şu önlemleri aldı:

  • Takrir-i Sükûn (Huzuru Sağlama) Yasası çıkartıldı (4 Mart 1925). Bu kanun 1929’a kadar yürürlükte kaldı.
    • NOT:Takrir-i Sükûn Kanunu, ilk defa Şeyh Sait Ayaklanması’nın bastırılmasında kullanılmıştır.
  • İstiklal Mahkemeleri kuruldu. (üçüncü kez) (Ankara ve Diyarbakır’da)
  • Bölgede kısmi seferberlik ilan edildi.

Bu önlemlerin alınması ve uygulanması sonucu ayaklanma 3 Haziran 1925’te bastırıldı.

Şeyh Sait İsyanı sonucunda;

  • Türkiye’nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası isyanda rolü olduğu gerekçesiyle kapatıldı.
  • İngiltere bu isyanı kullanarak Musul sorununun Türkiye aleyhine çözümlenmesini sağladı.
    • 1926 Ankara Antlaşması’yla Musul, İngiltere’nin mandası Irak Hükümeti’ne bırakılmıştır. Ayrıca bu durum Misak-ı Milli’ye aykırıdır.

Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi (İzmir Suikasti) (16 Haziran 1926) :

Rejime karşı olanlar siyasal yollarla artık rejimin yıkılmasının mümkün olamayacağını ve bunun sadece Mustafa Kemal’in ortadan kaldırılmasıyla mümkün olacağını düşünüyorlardı.

Artık suikast konusunda hazırlıklarını tamamlayan suikastçiler, suikast zamanı olarak Mustafa Kemal’in İzmir gezisini seçmişlerdi.

Ancak Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın İzmir’e gelmesi bir gün gecikti. Suikastçıları Yunan adalarına kaçıracak olan Giritli Şevki’nin korkarak durumu ihbar etmesi sonucu suikastçılar, silahlarıyla birlikte ele
geçirildiler.

Bozkurt-Lotus Olayı (1926) :

Bozkurt-Lotus Olayı, Midilli yakınlarında Lotus adındaki Fransız gemisinin Bozkurt adındaki Türk gemisini batırması olayıdır.

Bu olay sonrasında konu Lahey Adalet Divanı‘na götürülmüştür. Burada Türkiye’yi Mahmut Esat Bey başarıyla savunmuştur ve bu davayı Türkiye kazanmıştır. Bunun sonucunda Mahmut Esat Bey’e soyadı kanunu sonrasında Bozkurt soyadı verilmiştir.

Serbest Cumhuriyet Fırkası (1930) :

Çok partili hayata geçişin duraksamasının ardından bu yönde atılan ikinci adım Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulması olmuştur.

1930 yılına gelene kadar birçok köklü inkılap yapılmış fakat ülkede tek bir siyasi parti olması rekabeti engellemişti. Bu durum ise dışarıda Türkiye’nin imajını zedelemekteydi. Ayrıca tek partinin olması eleştiri ve denetim eksikliğini de beraberinde getiriyordu. Bir de 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı üstüne gelince çözüm için farklı fikirlerin de bulunması şarttı.

Tüm bu nedenlerle Mustafa Kemal, iktidara geldiğinde cumhuriyet
rejimini ortadan kaldırmaya çalışmaması şartıyla Ali Fethi (Okyar) Bey’den bir parti kurmasını istedi. Kız kardeşi Makbule Atadan’dan ise bu partide görev almasını istemiştir.

Bu gelişmelerin ardından Serbest Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Dönemi’nin ikinci muhalefet partisi olarak 12 Ağustos 1930’da
İstanbul’da kuruldu.

Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın özellikleri şunlardır:

  • Tek Dereceli Seçim Sistemi‘ni benimsemiştir.
  • Ekonomide Liberalizm‘i savunmuştur.
  • Kadınlara da siyasal haklar verilmesini savunmuştur.
  • Limanlarda uygulanan tekel sisteminin kaldırılmasını, Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun tamamen uygulanmasını, yabancı sermayenin ülkeye girişinin sağlanmasını, Türk parasının değerini koruyacak tedbirlerin alınmasını ve vergilerin halkın durumuna göre toplanmasını savunmuştur.

Parti örgütlenmeye başladığında Cumhuriyet’e, laik düşünceye ve inkılaplara karşı olanlar, partinin örgütlerinde görev almaya başladılar. Bunun üzerine Ali Fethi (Okyar) 17 Kasım 1930’da partiyi feshetti. Serbest Cumhuriyet Fırkası, 18 Aralık 1930’da resmen kapatıldı.

Atatürk Dönemi İç Politika gelişmelerine devam edelim.

Menemen (Kubilay) Olayı (1930) :

Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasından sonra, İzmir’in Menemen
ilçesinde rejim karşıtlarının çıkarmış olduğu olaydır.

Derviş Mehmet denilen bir isyancı “şeriat isteriz” diyerek Menemen halkını isyana çağırmıştır. Önce iki bekçi Şehit edilmiştir. Daha sonra ise isyanı önlemeyi çalışan Asteğmen Kubilay (Mustafa Fehmi Kubilay) Şehit edilmiştir.

Ayaklanma kısa sürede bastırılmış, Derviş Mehmet ve yandaşları yakalanarak Divan-ı Harp’te yargılanmıştır.

Hem Şeyh Sait İsyanı, hem de Menemen Olayı, Türkiye’de henüz demokrasi ortamının oluşmadığını göstermiştir.

Bu olay Cumhuriyet Rejimi’ne yönelik ikinci isyandır. Ayrıca bu olay sonrasında Atatürk döneminde bir daha çok partili hayata geçilmemiştir.

Bursa Olayı (1933) :

Ezanın Türkçe okunmasına tepki olarak Bursa’da meydana gelen olaylardır. Mustafa Kemal’in araya girmesiyle olaylar yatıştırılmıştır. Mustafa Kemal, Bursa’daki olaylar hakkında; ” Bu bir din meselesi değil dil meselesidir.” demiştir.

Razgard Olayı (1933) :

Bulgaristan’ın Razgard bölgesinde bulunan Türk mezarlıklarının Bulgarlar tarafından tahrip edilmesiyle İstanbul’da bu olaylara tepki gösterilmiştir.

Türk gençliğinin milliyetçiliğiyle Türkiye’de Bulgarlar’ın mezarları onarılmış ve Bulgarlar’a kültür dersi verilmiştir.

Vagon-Li Olayı (1933) :

Vagon-Li Şirketi (Yataklı Vagonlar) Osmanlı Dönemi’nden beri Türkiye’de demiryollarını işleten bir Fransız şirketiydi.

22 Şubat 1933’te şirketin telefonda Türkçe konuşan memuru Naci Bey’e Belçikalı müdür Jannoni tarafından şirkette resmi dilin Fransızca olduğu belirtilerek, 25 Kuruş para cezası ve 15 gün işten uzaklaştırma cezasının verilmesiyle olay patlak verdi.

Bu gelişme üzerine İstanbul Üniversitesi öğrencileri şirket bürosu önünde olaylar çıkardı. Yaşanan bu durumlar üzerine şirket, Naci Bey’i tekrar işe başlatmıştır. Ayrıca “Vatandaş Türkçe Konuş” Kampanyası başlatılmıştır.

Dersim Olayı (1936-1939) :

Pir Seyit Rıza ve adamları tarafından başlatılan isyandır Bu isyana karşı başlatılan kara harekatına “Tunçeli Operasyonu” adı verilmiştir.

Tunçeli Operasyonu Abdullah Bozdağan tarafından yönetilmiştir. Havadan ise Sabiha Gökçen destek vermiştir. İsyan tam üç sene sürdükten sonra Pir Seyit Rıza’nın teslim olmasıyla sona ermiştir.

dersim olayı
dersim olayı

Atatürk Dönemi İç Politika Gelişmeleri en uzun yazılarımızdan biri oldu. Artık bu konudan sonra Atatürk İlke ve İnkılapları konusuna giriş yapacağız.


Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.


Görsel Kaynakları:
https://saltonline.org/tr/2236/tbmm-yapilari
https://islamansiklopedisi.org.tr/turkiye-buyuk-millet-meclisi
https://tr.wikipedia.org/wiki/Dersim_İsyanı

casino siteleri mobil casino siteleri en iyi casino siteleri yeni casino siteleri evden eve nakliyat

Abonelerimiz Arasına Katıl

Sitemize abone olarak en son ders ve yazılardan haberdar olabilirsiniz.

Abone Olduğunuz İçin Teşekkürler...

Bir şeyler ters gitti :(