TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920) (I. TBMM Dönemi)

Bu yazımızda TBMM‘nin açılmasını, I. TBMM ve özelliklerini, I. TBMM’nin çıkardığı kanunları ve ilk hükümet vekillerini ele alacağız.

Konumuza geçmeden önce şunu belirtmemiz lazım. Olağanüstü yetkilere sahip olarak açılan Büyük Millet Meclisinin adının başına “Türkiye” sözcüğünün getirilmesi, meclisin açılışından “9,5” ay sonra, 8 Şubat 1921’de yapılan Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile olmuştur. Fakat biz konumuzu işlerken TBMM diye belirteceğiz.

Hatırlanacağı üzere Mustafa Kemal meclisin İstanbul’da toplanmasının problemlere yol açacağını belirtmişse de meclis İstanbul’da toplanmış ve Mustafa Kemal haklı çıkmış, İtilaf devletleri İstanbul’u işgal ederek Mebusan Meclisi’ni basmış, milletvekillerini ise tutuklamışlardı.

Bu durum sonrası Mustafa Kemal 19 Mart 1919’da illere ve kolordu komutanlarına bir genelge göndermiş ve 15 gün içinde seçim yapılarak milletvekillerinin belirlenmesinin ardından Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip olan bir meclisin toplanacağını bildirmiştir.

Ankara Hacıbayram Camii’nde halkla beraber cuma namazının kılınmasının ardından Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920’de açılmıştır.

Meclis’te yapılan ilk gün yapılan toplantıya İstanbul’dan kaçarak Ankara’ya gelen milletvekilleri ile birlikte 115 milletvekili katılmıştır. Bu toplantıda en yaşlı üye sıfatıyla, Sinop Milletvekili Şerif Bey başkanlık yapmıştır.

24 Nisan Önergesi (1 No.lu Kararlar) :

Mustafa Kemal 24 Nisan 1920’de meclis başkanı seçildiği gün meclisin yetkileri ve işleyişi ile ilgili görüşlerini bir önerge şeklinde sundu ve bunlar Meclis tarafından 1 No.lu Kararlar olarak kabul edildi.

Mustafa Kemal’in meclisin çalışma şartlarını belirlemek için meclise sunduğu ve 1 No.lu Kararlar olarak kabul edilen öneriler şunlardır:

1. Hükümet kurmak zorunludur.
   • İstanbul Hükümeti yerine başka bir hükümet kurulacağı belirtilmiştir.
   • TBMM’nin kurucu yönünü gösterir.
2. Geçici olarak bir hükümet başkanı tanımak ve padişah vekili ortaya koymak uygun değildir.
   • Meclisin, kararlarında bağımsız olması gerektiği ve sürekli olacağı vurgulanmıştır.
3. TBMM üstünde bir güç yoktur.
   • İstanbul Hükümeti ve Saltanat yok sayılmıştır.
   • TBMM’nin “ihtilalci” özelliğini gösterir.
4. TBMM yasama ve yürütme görevini kendinde toplamıştır.
   • Güçler Birliği İlkesi uygulanmıştır.
   • Bu kararın alınmasındaki amaç milletin tek temsilcisi olmak ve hızlı bir şekilde karar alıp uygulayabilmektir.
   • Dip Not: 18 Eylül 1920’de kurulan İstiklal Mahkemelerinin üyeleri de milletvekillerinden oluştuğundan dolayı yargı da meclisin eline geçmiştir. Bütün yetkilerin TBMM elinde toplanması demokrasi kavramına uygun değildir.
5. Mecliste seçilecek ve vekil olarak görevlendirilecek bir kurul hükûmet işlerine bakar. Meclis başkanı bu kurulun da başkanıdır.
   • Meclis Hükümeti Sistemi kabul edilmiştir.
   • Bu sistem Cumhuriyet’e kadar devam etmiştir.
6. Padişah ve Halife baskı ve zordan kurtulduğu zaman Meclisin düzenleyeceği yasal ilkeler içinde durumunu alır.
   • Ulusal egemenlik anlayışına ters olmasına rağmen böyle bir karar alınmasının nedeni; ortamın böyle bir değişikliğe hazır olmaması ve halkın tepki gösterebileceği endişesidir.

I. TBMM’nin Genel Özellikleri:

• Kurucu Meclis: Yeni bir devlet, yeni bir ordu ve yeni bir anayasa kurmuştur.
• Demokratik Meclis: Üyeler seçimle belirlenmiştir.
• İhtilalci Meclis: İstanbul Hükümeti’ne rağmen meclis açılmış, yeni bir devlet oluşturulmuştur.
• Savaşçı Meclis: Kurtuluş Savaşı’nı yönetmiştir.
• Güçler Birliği ilkesi ile hareket etmiştir. ( Yasama-Yürütme-Yargı )
• Milli Egemenlik ilkesi benimsenmiştir.
• Olağanüstü bir meclistir. Tüm yetkileri kendinde toplamıştır.
• Uluşçu Meclis: Üyeleri Türk’tür. Ulusal iradeyi vatanın geleceğine egemen kılmak istemiş, azınlıklara yer vermemiş, Misak-ı Milli’yi ve İstiklal Marşı’nı kabul etmiştir.
• Meclis Hükümeti Sistemi‘ni benimsemiştir. Bu sisteme göre; Meclis içinden seçilen bir kişi meclis başkanı olur, bu kişi ayrıca hükümetin de başkanıdır. Bakanlar oylama ile belirlenir. Başbakan ve Cumhurbaşkanı yoktur. TBMM bu makamların kendisidir. Bu sistemin ilk yıllarda uygulanmasının sebebi; kararları hızlıca alıp uygulayabilmektir.

I. TBMM İçinde Yer Alan Gruplar:

I. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar:

I. TBMM’nin çıkardığı kanunlar kronolojik olarak şunlardır:

• Ağnam Vergisi’nin artırılması kanunu. Hayvan vergileri 4 katına çıkarılmıştır. (24 Nisan 1920) (İlk çıkarılan kanundur.)
• Hıyanet-i Vataniye Kanunu (29 Nisan 1920)
• Nisab-ı Müzakere Kanunu. Meclis içtüzüğüdüzür. (5 Eylül 1920)
• Men-i Müskirat Kanunu. Milli Mücadele’ye mali kaynak sağlamak amacıyla içki ve tütün mamulleri yasaklanmıştır. (10 Eylül 1920)
• İstiklal Mahkemeleri Kanunu. (11 Eylül 1920)
• Firariler Hakkında Kanun. (11 Eylül 1920)
• Düzenli Ordu Kanunu. (8 Kasım 1920)
• Men-i İsrafat Kanunu. Her türlü israf yasaklanmıştır. (25 Kasım 1920)
• Teşkilat-ı Esasiye Kanunu. 1921 Anayasası’dır. (20 Ocak 1921)
• İstiklal Marşı’nın Kabulü Hakkında Kanun. (12 Mart 1921)
• Başkomutanlık Kanunu. (5 Ağustos 1921)

TBMM’nin Açılmasının Önemi:

• Milli egemenlik ilkesi kurumlaştı.
• Halkçı, ulusçu ve demokratik bir Türk devleti oluştu.
• Temsil heyetinin görevi sona erdi.
• Ulusal örgütlenme tamamlandı.

İlk Hükümet (İcra Vekilleri) :

25 Nisan 1920’de Mustafa Kemal başkanlığında 7 kişilik geçici bir icra heyeti “yürütme kurulu” oluşturulmuş, 3 Mayıs 1920’de “İcra Vekilleri Heyeti” genişletilmiş ve böylece Yeni Türk Devleti’nin ilk hükümeti kurulmuştur.

İlk Hükümet’in İcra Vekilleri Heyeti şunlardır:

I. TBMM’nin Yenilenme Nedenleri:

I. TBMM, Milli Mücadele yıllarında iyice yıprandığı için 1 Nisan 1923’te kendisini feshetmiş, yeni meclis 11 Ağustos 1923’te resmen göreve başlamıştır (1927’ye kadar).

Meclisin yenilenme nedenleri şunlardır:

• Devlet sisteminin geliştirilmesi ve barıştan sonra izlenecek olan politikaların belirlenmesi konusunda millet vekillerinin anlaşmazlığa düşmesi.
• İtilaf devletlerinin Lozan görüşmelerini keserek Türkiye’deki tartışmalı ortamdan yararlanmak istemesi
• Meclisin savaş döneminde yıpranmış olması
• Meclisin inkılapları yapmaya uygun olmayışı

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.