Bu yazımızda İkinci Dünya Savaşı sonrasında blokların kuruluşu konusunu işleyeceğiz. Aynı zamanda blokların kuruluşu konusu Soğuk Savaş dönemi ünitemizin de ilk konusu olacak.
Blokların kuruluşu öncesinde “Soğuk Savaş” ın ne olduğunu açıklamakta fayda var.
İkinci Dünya Savaşı, Birinci Dünya Savaşı’ndan her yönüyle daha yıkıcı oldu. Zira savaşa katılmayan ülkeler dahi bu savaştan ağır bir şekilde etkilendi. Fakat bu savaştan özellikle iki devlet çok karlı çıkmıştı. Bu devletler dünyanın şekillenmesinde de önemli rol oynayacaklardı. İşte bu devletler iki süper güç olan ABD ve SSCB idi. Bu iki kutuplu düzende yer almak istemeyen devletler ise “Bağlantısızlar” adı verilen grupta yer aldı.
Savaşta Almanya’ya karşı ağırlıklı yükü üstlenen SSCB idi. Bu nedenle savaş sonrasında da Avrupa’da en büyük payı da SSCB aldı. Öyle Avrupa’nın birçok ülkesi, SSCB tarafından ya işgal edildi ya da uydu devlet hâline getirildi. (Uydu Devlet; Kağıt üzerinde bağımsız olmakla birlikte, kendinden askerî, siyasi ya da ekonomik açıdan daha güçlü bir ülkenin güdümünde olan ülkeye siyaset biliminde verilen addır.)
ABD, ise savaş sırasında olduğu gibi savaş sonrasında da kendini dünyanın en önemli olarak görmeye devam etti.
Böylece birbirlerine üstünlük sağlamak isteyen SSCB ve ABD arasında “Soğuk Savaş” dönemi başlamış oldu.
Şimdi blokların kuruluşu konumuza Doğu Blok’unun kurulması ile başlayalım.
Doğu Bloku’nun Kurulması:
Doğu Bloku, Sovyet Bloku ya da Demir Perde, Soğuk Savaş döneminde SSCB ve onun müttefiklerini tanımlamak üzere kullanılmış bir kavramdır.
Biraz önce de bahsettiğimiz üzere İkinci Dünya Savaşı’ndan en güçlü olarak çıkan iki devletten biri de SSCB idi. ABD’nin, savaş sonrasında SSCB’nin güven veren tutumundan dolayı Avrupa’daki güçlerini geri çekmesi SSCB’ye Avrupa’da rahat bir hareket alanı sağladı.
SSCB savaş sonrasında işgal ettiği bölgelerden çekilmedi ve buralarda kendi rejimini yaymaya başladı. Özellikle Bulgaristan, Polonya, Çekoslovakya, Macaristan ve Romanya’da kendine yakın uydu devletler kurdu.
Berlin Buhranı:
Hatırlanacağı üzere Almanya’nın dört işgal bölgesine ayrılması gibi Berlin’de dört işgal bölgesine ayrılmıştı. Almanya’nın İngiltere’ye, Fransa ve ABD’ye düşen bölgelerinde ekonomik ilerlemeler yaşandı. Fakat Berlin bu gelişmelerden uzak kaldı.
Berlin’e de ulaşmak için SSCB’nin alanından geçmek gerekliydi. SSCB ise bu durumdan rahatsızdı zira ABD’nin sürekli Berlin’e ulaşmasını SSCB, ABD’nin güç gösterisi olarak görüyordu. Bunun yanında ABD, Almanya’da kendine düşen bölgeleri birleştirdi ve bu alana Bizonia adını verdi. Daha sonra ise Fransa’da kendine düşen kısmı bu alana dahil etti. Böylece yeni birliğin adı Trizonia oldu.
İşte tüm bu gelişmelerden rahatsız olan SSCB, Batı Berlin’e kara yolu geçişlerini engelledi. Bunun üzerine ABD, uçaklarla Berlin’in ihtiyaçlarını karşılamaya başladı. Böylece Berlin Buhranı ortaya çıkmış oldu.
Fransa, İngiltere ve ABD, Almanya topraklarını bölmekten vazgeçip 23 Mayıs 1949’da Federal Almanya Cumhuriyeti (Batı Almanya) adıyla demokratik ve bağımsız bir devletin kurulmasını sağladı. SSCB ise kendisine ayrılan bölgede Ekim 1949’da Demokratik Almanya Cumhuriyeti’ni (Doğu Almanya) kurdu.
Çok sayıda kişinin Federal Almanya tarafına geçmesi üzerine SSCB tarafından “Berlin Duvarı” inşa edildi ve gerginlik sona erdi.
Bu gelişmeler de Müttefik Blok’un çöktüğünün ve dünyanın Doğu-Batı olarak ikiye ayrıldığının en bariz göstergeleri oldu.
Doğu Bloku İçinde Yer Alan Diğer Ülkelerde Yaşanan Gelişmeler:
Doğu Bloku içerisinde yer alan diğer ülkelerde şu gelişmeler yaşanmıştır:
- SSCB’nin desteklediği Mao Zedong 1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti‘ni kurdu.
- Kore, 38. Enlem sınır olmak kaydıyla Güney ve Kuzey olarak ikiye ayrıldı. 1948 yılında ABD’nin desteklediği Güney Kore’de cumhuriyet, SSCB’nin desteklediği Kuzey Kore’de ise komünist rejim kuruldu.
- Küba’da Batista‘ya karşı uzun mücadeleler veren Fidel Castro kendi hükümetini kurdu. Kurulan bu hükümet ABD tarafından desteklenmedi.
Doğu Bloku’nda SSCB Liderliğinde Atılan Siyasi ve Ekonomik Adımlar:
Doğu Bloku’nda SSCB liderliğinde atılan siyasi ve ekonomik adımlar şunlardır:
Kominform (Cominform) (1947) :
Komniform 1947 yılında SSCB, Yugoslavya, Romanya, Polonya, Macaristan, Fransa, İtalya, Bulgaristan ve Çekoslovakya‘nın komünist parti liderlerinin işbirliği ile kurulmuştur.
Kominform’un amacı, SSCB’nin uydu ülkeleriyle bağını güçlenlendirmek ve ABD’nin ortaya koyduğu Truman Doktrini ve Marshall Planı ile mücadele etmektir.
Molotof Planı (1947) :
ABD’nin Avrupa Devletleri’ne ekonomik yardımını öngeren Marshall Planı’nı uygulamaya koymasıyla Sovyet karşıtı Avrupa ülkelerinde mali alanda bir iyileşme yaşandı.
Bu gelişmeler üzerine SSCB, Molotof Planı’nı uygulamaya koydu. COMECON ülkelerine ekonomik yardımda bulundu ve üye ülkeler arasında ticaretin geliştirilmesini sağlamaya çalıştı.
COMECON (Komekon) (1949) :
COMECON, 1949 yılında yine komünist ülkelerce kuruldu. COMECON’a SSCB, Romanya, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya öncülük ederken daha sonra bu kuruluşa Arnavutluk, Demokratik Almanya, Moğolistan ve Küba‘da katılmışıtır.
COMECON’un amacı, ABD’nin Marshall Planı’na karşı komünist ülkelerin ekonomik dayanışmasını sağlamaktır.
Varşova Paktı (1955) :
Varşova Paktı, komünizme karşı en ciddi cepheyi oluşturan
NATO’nun etkinliğini ve silahlı gücünü artırması üzerine 1955 yılında SSCB, Aranavutluk, Romanya, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya ve Demokratik Almanya tarafından kurulmuştur.
Doğu Bloku’nda Meydana Gelen Sarsıntılar :
SSCB tarafından oluşturulan bu komünizm odaklı yapılarda ve Doğu Bloku’nda daha sonra sarsıntılar meydana gelmiştir. Bu sorunlar ise şunlar olmuştur:
- Moskova’nın tam denetimine girmek istemeyen Yugoslavya Tito’nun önderliğinde SSCB’ye karşı çıkmaya başladı. Bunun üzerine Yugoslavya 1948 yılında Cominform’dan çıkartıldı.
- Ekonomik sorunlar yaşayan Macaristan’lı işçiler 1953’te İmre Nagi önderliğinde isyan ettiler. Mecbur kalan SSCB tarafından İmre Nagi Macaristan’ın başbakanı olarak atandı. SSCB İmre Nagi’yi başbakan yapmasına rağmen ayaklanmayı durduramayınca Budapeşte’yi işgal etti.
- 1967 yılında ise Aleksander Dubcek liderliğinde ‘İnsancıl Komünizm’ hareketi başladı. İnsancıl Komizm’in amacı, komünist sitemin baskıcı değil insan haklarını esas alarak uygulanmasıydı. Bu hareketi çıkarlarına aykırı bulan SSCB,1968 yılında Çekoslovakya’yı işgal ederek ‘İnsancıl Komünizm’ hareketine son verdi.
Şimdi blokların kuruluşu konumuzda Batı Bloku’na yer verelim.
Batı Bloku’nun Kurulması :
Batı Bloku veya Kapitalist Blok Soğuk Savaş sırasında SSCB ve müttefiklerine karşı ABD ve NATO ile ittifak olan ülkeleri ifade eder.
ABD, İkinci Dünya Savaşı sonrası Monroe Doktrini’ni terkederek Amerika kıtasının dışına yönelmeye başladı. SSCB’nin komünist rejimin kendilerine tehdit olarak gören Batılı ülkeler ise SSCB’ye karşı en büyük güç olarak gördükleri ABD’nin yanında yer aldı.
Batı Bloku’nda Atılan Siyasi ve Ekonomik Adımlar :
Batı Bloku’nda atılan siyasi ve ekonomik adımlar şunlar olmuştur:
Truman Doktrini (1947) :
Truman Doktrini, ABD başkanı Harry Truman‘ın 1947 yılında SSCB’nin yayılmacı politikasına karşı ortaya koyduğu ve ABD dış politikasında değişiklikler içeren doktrindir.
Truman Doktrini’nin amacı, komünist tehdide karşı yardıma muhtaç devletlere ekonomik ve askerî yardımda bulunarak komünizmin yayılmasını engellemektir.
Truman bu doktrin ile dünyanın iki bloğa ayrıldığını, SSCB ve ABD mücadelesinin başladığını söylemiştir.
Marshall Planı (1947) :
Marshall Planı, ABD Dışişleri Bakanı George Marshall’ın 1947 yılında hazırladığı bir “Dış Yardım Kanunu” planıdır.
Marshall Planı’na göre, aralarında Türkiye’nin de olduğu 16 Avrupa devleti, kendi içerisinde bir ekonomik plan hazırlayacaktır. (Bu ülkeler arasında “Avrupa Ekonomik ve İşbiriliği Antlaşması” imzalanmıştır.) Eksik kalan konularda ise ABD bu devletlere yardımda bulunacaktır.
NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü-1949) :
İlk olarak SSCB’nin yayılmacı politikasına karşı İngiltere, Fransa, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg bir araya gelerek “Batı Avrupa Birliği” ni kurdular. Fakat ABD olmadan bu paktın başarılı olamayacağını düşünen bu ülkeler ABD’nin kendilerini desteklemesini istediler.
Bunun üzerine ABD öncülüğünde SSCB ve komünizmin Avrupa’daki yayılışını engellemek için ABD, İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka, İzlanda, Norveç, Portekiz, Kanada ve İtalya bir araya gelerek “Kuzey Atlantik Savunma Örgütü” yani NATO’yu kurdular.
Avrupa Konseyi (1949) :
Avrupa Konseyi 5 Mayıs 1949 tarihinde İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka, Norveç, İsveç, İrlanda ve İtalya tarafından kurulmuştur.
Avrupa Konseyi’nin amacı, başta üye ülkeler olmak üzere insan hakları, hukuk, medya, sağlık, eğitim, kültür, spor ve benzeri konularda işbirliği yapmaktır.
Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) (1957) :
Fransız Dışişleri Bakanı Schuman‘ın, Fransız ve Alman kömür-çelik üretimi denetleyen bir örgüt kurulmasını önermesi üzerine Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya ve Federal Almanya bir araya gelerek 1951 yılında “Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu” nu kurdular.
Bu girişimin başarıya ulaşması üzerine daha geniş bir ekonomik birleşme ve Avrupa’da mal, iş gücü, hizmet ve sermayenin serbest dolaştığı bir ortak pazarın kurulmasını, sonrasında ise siyasi birliğin sağlanmasını amaçlayan Avrupa ülkeleri 1957 yılında yaptıkları Roma Antlaşması ile “Avrupa Ekonomik Topluluğu” nu kurdular.
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
| Görsel Kaynakları: https://agencevu.com/stories/index.php?id=775&p=33 https://emoji.com.tr/berlin-duvari/ https://www.internetingazetesi.com/yasam/marshall-plani-nedir-ve-marshall-yardimi-h4147.html |
Cevap Yok