Tarih Dersleri

I.TBMM’ye Karşı Ayaklanmalar

Bu yazımızda I. TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalar ile bu ayaklanmalar karşısında TBMM’nin aldığı önlemlere yer vereceğiz.

Ayaklanmaların çıktığı dönem I. TBMM için en sıkıntılı dönem olmuştur. Zira TBMM, hem işgal güçlerine karşı mücadele verirken hem de azınlıklar, Milli Mücadele karşıtı olanlar ve İstanbul Hükümeti tarafından çıkarılan ayaklanmalar ile uğraşmak zorundaydı.

Ülkede çıkan bu isyanlar Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin desteklemesiyle daha da arttı. İstanbul Hükümeti oluşan milli şuuru yok etmek için elinden gelen her şeyi yapıyordu. Örneğin, Milli Mücadele yanlılarını görevden uzaklıştırıldı. Milli Güçleri bertaraf edebilmek için İtilaf Kuvvetlerinden destek alındı. Kuvay-ı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) adıyla kurulan bu kuvvetler Kuvay-ı Milliyeciler üzerine gönderildi. Halk isyana teşvik edildi. Şeyhülislam Kuvay-ı Milliyeciler’i vatan haini ilan etti. Bu fetvalar yayınlar ve düşman uçaklarından atılan bildiriler ile her yere dağıtıldı.

Yapılan tüm bu girişimlerle ayaklanmalar Anadolu’nun bir çok yerinde yayıldı.

Şimdi önce çıkan bu isyanları tablo halinde inceleyelim. Daha sonra bu isyanlardan önemli olanlarını biraz açıklayalım.

I. TBMM’ye Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar:

İSTANBUL HÜKÜMETİ TARAFINDAN DOĞRUDAN ÇIKARILAN AYAKLANMALAR
Ahmet Anzavur
(Kuvay-i Muhammediye)
Kuvay-i İnzibatiye
(Hilafet Ordusu)
İSTANBUL HÜKÜMETİ İLE İTİLAF DEVLETLERİ’NİN ORTAKLAŞA ÇIKARDIKLARI AYAKLANMALAR
Bolu
Bozkır (Zeynel Abidin)
Koçgiri (Erzincan)
Düzce
Delibaş Mehmet (Konya)
Yozgat (Çopanoğulları)
Hendek
Şeyh Eşref (Bayburt)
Zile (Tokat)
Adapazarı
Postacı Nazım (Sivas)
Ali Batı (Mardin-Midyat)
Çopur Musa (Afyon)
Milli Aşireti (Urfa)
Cemil Çeto (Batman)
ESKİDEN KUVAY-İ MİLLİYECİ OLUP DA SONRADAN AYAKLANANLAR
Çerkez Ethem
Demirci Mehmet Efe
AZINLIKLARIN ÇIKARDIKLARI AYAKLANMALAR
Rum İsyanı
Ermeni İsyanı
tbmm ayaklanma harita
i. tbmm’ye karşı çıkan ayaklanmalar

İstanbul Hükümeti Tarafından Doğrudan Çıkarılan Ayaklanmalar:

Bu ayaklanmaların bazı nedenleri şunlardır:

  • İngilizlerin, Boğazları daha fazla elde tutmak istemesi,
  • TBMM’yi yok etmek,
  • Kuvay-i Milliye güçlerini dağıtmak,
  • İstanbul Şeyhülislamı Dürrizade Abdullah Efendi‘nin Milli Mücadele karşıtı fetvası.

Ahmet Anzavur Ayaklanması:

  • Bu isyan ordudan atılmış eski bir subay olan Ahmet Anzavur tarafından İngilizlerin desteği ile Balıkesir ve çevresinde çıkarılmıştır.
  • Bu isyan TBMM açılmadan önce çıkarılmıştır. Milli Mücadele’ye karşı bölgede çerkezler kışkırtılmıştır.
  • İsyan önce Çerkez Ethem kuvvetleri (Kuvay-i Seyyare) tarafından bastırılsa da daha sonra tekrar çıkmıştır.
  • Ahmet Anzavur İsyanı kesin olarak ise Ali Fuat Cebesoy tarafından bastırılmıştır.

Kuvay-i İnzibatiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması:

  • Bu isyan Damat Ferit tarafından İzmit çevresinde çıkarılmıştır.
  • Halifelik Ordusu denilen isyancı birliğini Süleyman Şefik İngilizlerin istek ve desteği ile hazırladı. Birliğin oluşturulmasında genellikle Enver Paşa’nın ordudan tasfiye ettiği eski subaylar kullanıldı.
  • İsyanın bastırılması sonucunda Kuvay-İ İnzibatiye birliğinin çoğu Milli Mücadele saflarına geçti

28 Nisan 1920’de Anadolu’da, padişah adına, asayiş sağlamak için Anadolu Fevkalade Müfettişliği kurulmuştur.

İstanbul Hükümeti İle İtilaf Devletleri’nin Ortaklaşa Çıkardıkları Ayaklanmalar:

Bu ayaklanmaların bazı nedenleri şunlardır:

  • TBMM’yi yok etmek,
  • Halkın dini duygularını istismar etmek,
  • Anadolu’daki bazı ailelerin bölgelerindeki otoritelerini kaybetmek istememesi,

Bu ayaklanmalardan bazıları ise şunlardır:

  • Bozkır-Zeynelabidin İsyanı: Padişah taraftarı bir isyandır. Konya çevresinde çıkmıştır.
  • Bolu-Düzce Ayaklanması: Çerkez Ethem tarafından bastırılmıştır.
  • Çapanoğulları İsyanı: Yozgat, Çorum ve Tokat‘ta etkili olmuştur. Bölgedeki Aleviler kullanılmak istenmiştir. Çerkez Ethem tarafından bastırılmıştır.
  • Delibaş Mehmet-Konya İsyanı: Halifelik taraftarı bir isyandır. Isparta ve Konya‘da etkili olmuştur. İsyanın çıkarılmasında İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunanlılar etkili olmuştur. Milli kuvvetler karşısında tutunamayan Delibaş Mehmet önce Fransızlara sonra Yunanlılara sığınmıştır.
  • Cemil Çeto İsyanı: Kürtçü bir isyandır.
  • Milli Aşireti İsyanı: Bu isyanda Kürtçü bir isyan olup Fransızlardan destek alınmıştır.
  • Koçgiri İsyanı: Kürtçü bir isyan olup Kemah ve Divriği‘de etkili olmuştur. Bu isyanı II. İnönü Savaşı döneminde kurulmuş olan merkez ordusu bastırmıştır.
  • Ali Batı İsyanı: Diyarbakır‘da etkili olan Kürtçü bir isyandır. Ali Batı çatışma esnasında öldürülmüştür.
  • Çopur Musa İsyanı: Bu isyan Afyon‘da çıkmıştır. İsyanın çıkmasında Yunanlılar’ın kışkırtmaları etkili olmuştur. İsyan Refet Bele tarafından bastırılmıştır.

Eskiden Kuvay-i Milliyeci Olup Da Sonradan Ayaklananlar:

Bu ayaklanmaların bazı nedenleri şunlardır:

  • TBMM’yi yok etmek,
  • Düzenli orduya katılmamak.

Çerkez Ethem İsyanı:

  • Yunanlılara karşı başarılı mücadeleler veren ve isyanların bastırılmasında büyük katkıları olan Çerkez Ethem düzenli ordunun emrine girmeyerek isyan etmiştir.
  • Çerkez Ethem düzenli orduya karşı girdiği mücadelede başarılı olamayınca; 5 Ocak 1921’de Yunanlılara sığınmış; Çerkez Ethem’e bağlı birlikler ise 20 Ocak 1921’de düzenli ordunun emrine girmiştir.

Demirci Mehmet Efe İsyanı:

  • Yunanlılara karşı başarılı mücadeleler vermiş olan Mehmet Efe, düzenli ordu kurulurken ilk günlerde düzenli ordunun emrine girmek istememiş ve isyan etmiştir.
  • Daha sonra Demirci Mehmet Efe ikna edildi ve efeleriyle birlikte düzenli ordunun emrine alınmıştır.

Bu isyanlar, I. İnönü Zaferi’nin kazanılmasının ardından 20 Ocak 1921’de kesin olarak bastırılmıştır.

Azınlıkların Çıkardıkları Ayaklanmalar:

Bu ayaklanmaların bazı nedenleri şunlardır:

  • TBMM’yi yok etmek,
  • Anadolu içinde devlet kurmak,
  • Türk milletini yıldırarak bölgeden kaçırmak,
  • İşlerini kolaylaştırma düşüncesi ile işgallere zemin hazırlamak,
  • İşgalcilerin kışkırtmaları.

Osmanlı Devleti’nin iyice zayıflamasına paralel olarak Ermeniler Doğu Anadolu’da, Rumlar da Doğu Karadeniz’de bağımsız bir devlet kurabilmek amacıyla ayaklandılar. Ermeni isyanları Gümrü ve Ankara Antlaşmaları ile bitirilirken; Karadeniz’deki Rum isyanları Şubat 1923’e kadar devam etti.

Batı Anadolu’da ise işgalci Yunan ordusundan aldıkları destekle isyan etmiş olan Rumların bu isyanları Büyük Taarruz sonucunda sona ermiştir.

TBMM’nin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Önlemler:

  • Asker kaçaklarının önlemesi amacıyla Firariler Kanunu çıkarıldı.
  • Vatan hainlerini yargılamak amacıyla, Meclis içerisinden salt çoğunluğun oyuyla 3 milletvekili seçilerek İstiklal Mahkemeleri kuruldu (18 Eylül 1920).
  • Hıyanet-i Vataniye (Vatana İhanet) Kanunu çıkarıldı. (29 Nisan 1920) Bu kanuna göre;
    • TBMM’ye karşı çıkanlar vatan haini ilan edilecek.
    • İstanbul’dan gelen evrakları kabul edenler vatan haini ilan edilecek.
    • Sevr Antlaşması’nı kabul edenler ve imzalayanlar vatan haini ilan edilecektir.
  • İstanbul Hükümeti ile tüm haberleşmeler kesildi.
  • İstanbul Hükümeti’nin fetvasına karşılık olarak Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi ve 150 din adamının imzasıyla karşı fetva yayınladı.
  • Ankara’da açılan radyo (Anadolu Ajansı) ve gazete (Hâkimiyet-i Milliye) ile İstanbul Hükümeti’nin basın -yayın yoluyla yaptığı aleyhte propagandalara karşılık verildi.
  • Halkı bilinçlendirmek için “İrşad (Öğüt) Heyetleri” kurulmuştur.

I. TBMM’ye Karşı Yapılan Ayaklanmaların Sonuçları:

  • Anadolu daha fazla işgal altında kaldı.
  • Milli mücadelenin başarıya ulaşması gecikti.
  • Yunanlılar Anadolu’da daha fazla ilerledi.
  • Anadolu birliği zedelendi.
  • Maddi manevi kayıplar verildi.
  • İsyanları bastıran TBMM’nin otoritesi arttı.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.


Görsel Kaynakları:
https://www.turkhackteam.org/ataturk-bolumu/1773484-anzavur-ayaklanmasi-basladi.html
T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK 12 MEB (syf. 71)

Cevap Yok

casino siteleri mobil casino siteleri en iyi casino siteleri yeni casino siteleri evden eve nakliyat

Abonelerimiz Arasına Katıl

Sitemize abone olarak en son ders ve yazılardan haberdar olabilirsiniz.

Abone Olduğunuz İçin Teşekkürler...

Bir şeyler ters gitti :(