Tarih Dersleri

İlk Müslüman Türk Devletlerinde Toprak Yönetimi

Türk devlet anlayışına göre bir devletin varlığı bazı temel unsurların bir arada bulunmasıyla mümkündür. Sözü edilen bu unsurlar çeşitli olmakla birlikte, konu ile ilgili kaynaklarda “toprak” devletin varlığında gerekli olan unsurların başında sayılmıştır .

Türklerde halk ile toprak, devleti meydana getiren iki önemli unsur sayılmış ve topraksız bir devlet düşünülmemiştir. Halk toprağı, toprak da halkı tamamlayarak devleti meydana getirmiştir.

Türklerde toprak, hükümdarın keyfine göre şahsi mal gibi tasarruf ettiği bir toprak parçası olmayıp bütün milletin üzerinde söz sahibi olduğu müşterek bir maldır. Bu nedenle Türk hükümdarlarının toprağı istediği gibi kullanma yetkisi yoktur. Çünkü Türklerde toprak, bizzat devlet başkanın korumakla görevli olduğu bir ata yadigarıdır.

Hemen hemen bütün İslam devletlerinde ve Selçuklulardan Osmanlılara kadar hatta Selçuklulardan önceki Türk devletlerinde bile teşkilatın esasını ikta usulü oluşturmuştur.

İkta ; bir kişinin mülkiyetinde olmayıp devlete ait olan toprakların vergilerinin veya gelirlerinin asker veya sivil erkana hizmet ve maaşlarına karşılık verilmesi olarak tanımlanır.

İkta sisteminin tarihi oluşumunda Selçuklular devri özel bir yer teşkil eder.Bu dönemde Nizâmü’l-mülk marifetiyle düzenlenen İkta nizamı, yapılan bazı değişikliklerin ardından düzenli ve yaygın bir şekilde uygulanmıştır.

Selçuklularda arazi genel olarak has, vakıf, mülk, haraci, ikta vb. gibi kısımlara ayrılmıştır.

Has , hükümdara ait olan araziye verilen isimdi.

İkta arazisi ise; devletin elindeki toprakların gelirini devlete faydalı hizmetler yapmış kişilere bağışlaması idi.

Kişilerin tapulu malı olan ve üzerinde istediği gibi tasarrufta bulunduğu toprak ise mülk toprakları oluşturuyordu.

Geliri hayır kurumların ihtiyaçlarının giderilmesi için bağışlanan arazi ise vakıf arazidir.

Selçuklu ülkesinde yaşayan ve Müslüman olmayan ahalinin elindeki topraklar ise haraci arazi idi. Haraci araziden haraç denilen vergi alınmaktaydı.

( Abdurrahman UÇMAZ ‘ ın tez yazısından derlenmiştir. Kaynak: http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/Abdurrahman%20Uçmaz,%20Selcuklu%20Toprak%20Hukuku/SELÇUKLULARDA%20TOPRAK%20VE%20İKTA-1.PDF )


Şimdi bu toprak sistemini ve özelliklerini, ayrıca ikta sistemi ve yararlarını maddeler halinde inceleyelim.

Toprak Yönetimi:

Toprak, devletin malı olup (Miri Arazi), kullanma hakkı halka aitti.

Türk –İslam Devletlerinde topraklar şu şekilde ayrılmıştır:

MİRİ ARAZİMÜLK ARAZİ
HASÖŞRİ (Müslüman)
VAKIFHARACİ ( Gayrimüslim)
İKTA

Miri Arazi:

Mülkiyeti devlete ait arazilerdir.

Çeşitleri şunlardır;

Has Arazi:

🔷 Geliri hükümdar ve ailesine ayrılan topraklardır.

🔷 Hükümdar bu arazilerden yakınlarına bağışta bulunabilir.

İkta Arazi:

🔷 Ordu mensupları ve devlet memurlarına hizmet ve maaş karşılığı olarak verilen arazilerdir.

🔷 İkta sahiplerinin ölümü halinde aynı görevi yapmak şartı ile çocuklarına devredebilir.

🔷 İkta sahibi devlete belirli sayıda asker yetiştirmek zorundadır.

🔷 İkta sitemi’nin faydaları ise şunlardır:

  • Toprağın boş kalması engellenmiştir.
  • Düzenli vergi toplanmıştır.
  • Memurun maaşı ödenmiştir.
  • Masrafsız bir ordu kurulmuştur.
  • Bölgenin güvenliği sağlanmıştır.

🔷 İkta sistemi ile yetişen askere barış zamanı “Sipahi” savaş zamanı ise “Cebelü” denir.

Vakıf Arazi:

🔷 Gelirleri kamu yararı ve sosyal ihtiyaçlar için ayrılan topraklardır.

🔷 Bu topraklar hayır amaçlı kullanıldığı için kar amacı güdülmez.

🔷 Bu topraklar satılamaz, miras bırakılamaz, devredilemezdi.

🔷 Vakıf arazilerinin gelir ve giderlerini düzenleyen kişiye Mütevelli adı verilir.

🔷 Vakıf gelir tahsildarına Cabi, vakfedilen mallara da Ayn-ı Mevkuf adı verilirdi.

Mülk Arazi:

Mülkiyeti şahıslara ait olan arazidir.

Genellikle ev, bağ ve bahçe gibi taşınmazlardır. Alınabilir, satılabilir, kiraya verilebilir ve miras bırakılabilir.

Çeşitleri şunlardır:

Öşri:

🔷 Müslümanların elinde bulunan topraklardır.

Haraci:

🔷 Gayrimüslimlerin elinde bulunan topraklardır.


Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.


Görsel Kaynakları:
https://www.pixelstalk.net/farming-wallpaper-hd/

Cevap Yok

casino siteleri mobil casino siteleri en iyi casino siteleri yeni casino siteleri evden eve nakliyat

Abonelerimiz Arasına Katıl

Sitemize abone olarak en son ders ve yazılardan haberdar olabilirsiniz.

Abone Olduğunuz İçin Teşekkürler...

Bir şeyler ters gitti :(