Erzurum Kongresi (23 Temmuz-7 Ağustos 1919)

Bu yazımızda Mustafa Kemal’in sivil olarak yapmış olduğu ilk çalışma olan Erzurum Kongresi konusunu ele alacağız.

Damat Ferit Paşa Hükümeti, tüm yöneticilere Mustafa Kemal’in görevinin sona erdirildiğini ve emirlerinin dinlenmemesini tebliğ etmiştir. Bu arada ise Amasya’dan hareket eden Mustafa Kemal 3 Temmuz 1919’da Erzurum’a ulaşmıştır. Kendisini karşılayan XV. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa, “Ben ve Kolordum, emrinizdeyiz Paşam!” diyerek Mustafa Kemal’e bağlılığını iletmiştir.

İstanbul Hükümeti tarafından görevinin sona erdirildiğine dair gönderilen telgraf ise 8 Temmuz 1919’da eline ulaşmıştır. Başka bir telgrafta ise padişah Mustafa Kemal’den iki ay süreyle hava değişimi alarak seçeceği bir kentte dinlenmesini istemiştir.

Erzurum Kongresi:

Erzurum Kongresi; Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti ve Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (Şark Vilayetleri Cemiyeti) ‘nin katkıları ile toplanmıştır.

Kongrenin toplanma amacı; Rum ve Ermenilere karşı Doğu Anadolu
ve Karadeniz Bölgesinin bütünlüğünün korunması için gerekli önlemleri almak ve işbirliği yapmaktır.

Erzurum Kongresi doğu illerinden gelen temsilcilerin katılımıyla gecikmeli olarak 23 Temmuz’da çalışmalarına başlamıştır. Mardin, Diyarbakır ve Elazığ delegeleri Elazığ valisi Ali Galip ve Diyarbakır valisinin engellemelerinden dolayı kongreye katılamamıştır.

Mustafa Kemal’le birlikte Rauf (Orbay) Bey’in de kongreye katılması soruna yol açmıştır. Bu nedenle Erzurum delegeleri olan Binbaşı Kazım Bey ve Cevat Bey istifa etmiş ve yerlerine Mustafa Kemal ve Rauf Bey seçilmiştir. Böylece kongreye katılabilmeleri sağlanmıştır. Kongre üyeleri tarafından Mustafa Kemal başkan olarak seçilmiştir.

Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar şunlardır:

1. Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez.
   • Bu madde Sivas Kongresi ve Misak-ı Milli kararlarının da ilk maddesidir.
   • İlk defa milli sınırlardan bahsedilmiştir.
   • Bölgesel olarak açılan kongrede ulusu ilgilendiren kararlar alınmıştır.
   • Tüm bölücülere karşı tepki gösterilmiştir.
2. Her türlü yabancı müdahalesine karşı millet kendini müdafaa edecektir.
   • Ulusal bağımsızlıktan taviz verilmeyeceği vurgulanmıştır.
3. İstanbul Hükümeti yurdun bütünlüğünü ve milletin bağımsızlığını sağlayamazsa geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümetin üyeleri ulusal kongre tarafından seçilecektir. Eğer kongre toplanmamışsa, hükümet kurma işini Temsil Heyeti yapacaktır.
   • İlk defa geçici bir hükümetten bahsedilmiştir.
4. Kuvay-i Milliye’yi etkin, milli iradeyi hakim kılmak esastır.
   • Ulusal bağımsızlık ile ulusal egemenliğin birlikte gerçekleşeceği belirtilmiştir.
   • Millet iradesi vurgulanmıştır.
5. Hıristiyan unsurlara, siyasi egemenliğimizi ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
   • Azınlıkların bağımsızlıkçı çalışmalarına tepki maddesidir.
6. Manda ve himaye kabul edilemez.
   • Bağımsızlığın koşulsuz olarak sağlanacağı vurgulanmıştır.
   • Mandacılık ilk defa reddedilmiştir.
   • Dış politikaya yönelik bir maddedir.
7. Kapalı halde bulunan Mebusan Meclisi’nin derhal toplanmasına ve hükümet işlerinin meclis denetiminde yürütülmesine çalışılacaktır.
   • Damat Ferit Paşa Hükümeti denetlenmek istenmiştir.
8. İşgal amacı taşıyan devletlerin yardımı dışında insani amaçlarla yapılan yardımlar kabul edilecektir.
9. Ulusal irade padişah ve halifeyi de kurtaracaktır.
   • Birlik ve beraberliğin devamına yönelik bir maddedir.

Erzurum Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri:

• Erzurum Kongresi toplanış amacı ve katılım yönüyle bölgesel olsa da aldığı kararlar itibari ile ulusal bir kongre niteliği taşır.
• İstanbul Hükümeti’ne muhalif olduğundan ve alınan kararlar nedeniyle Erzurum Kongresi ihtilalci bir kongredir.
• İç ve dış politika kararları nedeniyle Meclis gibi hareket etmiştir.
• Tam bağımsızlık ve milli egemenlik fikirleri açıkça vurgulanmıştır.
• Sivas Kongresi’nin ön hazırlığı olmuştur.
• İlk kez milli sınırlardan bahsedilmiştir.
• İlk kez geçici hükümet kurmaktan söz edilmiştir.
• Manda ve himaye ilk kez reddedilmiştir.
• Azınlık haklarına ilk kez tepki gösterildi.
• Mustafa Kemal başkanlığında 9 kişiden oluşan ve doğu illerini temsil eden bir temsil heyeti kurulmuştur.
• İstanbul hükümeti Mustafa Kemal, Rauf Orbay ve Refet Bele için tutuklama kararı çıkardı(30 Temmuz 1919). 9 Ağustos 1919’da ise Mustafa Kemal askerlikten ihraç edildi.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.