Yararlı Cemiyetler (Milli Cemiyetler)

Bu yazımızda cemiyetleri bir tablo altında gösterdikten sonra yararlı cemiyetler ve özelliklerini inceleyeceğiz.

İşgaller sonrası direnişi amaçlayan yerel cemiyetlerin ( yararlı cemiyetler ) yanı sıra kurtuluşu İstanbul Hükûmeti’nin politikalarına bağlı kalmakta ya da güçlü bir devletin koruması altına girmekte bulan cemiyetler de kurulmuştur.

Yararlı cemiyetler konumuza geçmeden önce açılan tüm cemiyetleri bir tablo ile gösterelim.

Cemiyetleri tablomuzda gördükten sonra bu yazımızın konusuna yani yararlı cemiyetler konusuna giriş yapalım.

Yararlı Cemiyetler (Milli Cemiyetler) :

İtilaf devletleri Mondros‘un 7.Maddesini gerekçe göstererk Anadolu’yu işgale başlayınca bazı azınlıklar da bundan cesaret alıp taşkınlıklarını artırmaya başlamışlardı. İstanbul Hükümeti de işgaller karşısında sessiz kalınca bazı aydınlar vatanı korumak için cemiyetler açtılar.

Bu cemiyetlerin önemli olanları ise şunlardır:

Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:

• Merkezi Edirne’dir.
• Cafer Tayyar Paşa‘nın gayretleri ile bölgenin Yunan işgalinden kurtulması amacıyla kurulmuştur.
• Lüleburgaz ve Edirne kongrelerini düzenlemişlerdir.
• Eğer Osmanlı’ya bağlı kalmak mümkün olmazsa “Trakya Cumhuriyeti” ‘ni kuracaklarını ilan etmişlerdir.

Şark Vilayetleri (Doğu Anadolu) Cemiyeti:

• Merkezi İstanbul’dur.
• Doğu Anadolu’da Ermeni devletinin kurulmasını önlemek ve bölge halkını savunmak amacıyla kurulmuştur.
• Erzurum Kongresi, bu cemiyet tarafından düzenlenmiştir.
• XV. kolordunun Erzurum’da dağılmamış halde olması bu cemiyeti daha da etkin hale getirmiştir.
• Le Pays (Vatan), Hadisat ve Albayrak gazetelerini çıkarmışlardır.

İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:

• İzmir’de kurulmuştur.
• İzmir ve Ege’nin Türkler’e ait olduğunu dünyaya kanıtlamak ve bölgenin Yunanlar tarafından işgal edilmesini önlemek amacıyla Nurettin Paşa‘nın gayretleriyle kurulmuştur.
• 2-9 Mart 1919 tarihinde İzmir’de Müdafa-i Hukuk Kongresini düzenlemiştir.

İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti:

• İzmir’in Yunanistan tarafından işgal edileceğinin öğrenilmesi üzerine kurulmuştur.
• Balıkesir ve Alaşehir kongrelerini düzenlemiştir.
• Kuvay-ı Milliyeyi harekete geçirerek silahlı direniş başlatmıştır.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti:

• Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını engellemek amacıyla kurulmuştur.
• Erzurum Kongresi‘nin toplanmasında etkili olmuştur.
• Erzurum Kongresinde Doğu Anadolu Müdafa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşmiştir.

Kilikyalılar Cemiyeti:

• Merkezi İstanbul’dur.
• Adana ve çevresini ( Çukurova-Kilikya) Fransız ve Ermeniler’e karşı savunmak amacıyla kurulmuştur.

Millî Kongre Cemiyeti:

• Dr. Esat Işık tarafından İstanbul’da kurulmuştur.
• Diğer cemiyletlerden farkı ülke genelinde partiler üstü bir örgütlenmeyi sağlamaktır.
• Türkler aleyhine basın ve yayın yoluyla yapılan olumsuz propagandaları engellemek amacıyla kurulmuştur.
• Dr. Esat Işık tarafından ilk defa Kuvay-ı Milliye tabiri kullanılmıştır.
• Cemiyet, 16 Mart 1920’de İstanbul’un işgaliyle dağılmıştır.

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:

• Mustafa Kemal ve Sivas Valisi’nin eşi Melek Reşit Hanım‘ın gayretleriyle Sivas’ta kurulmuştur.
• Milli orduya, para ve mal yardımı için kampanyalar açmıştır.

Gizli Karakol (Mim-Mim):

• İstanbul’dan Anadolu’ya silah sevkiyatı yapmışlardır.
• İstihbari faaliyetlerde bulunmuşlardır.
• “Zabitan” adı verilen istihbarat teşkilatı kurmuşlardır.

Kars İslam Şurası:

• İlk yararlı cemiyettir.
• Yakup Şevki Paşa‘nın gayretleri ile İngilizler’in Kars’ı işgal edeceği söylentileri üzerine kurulmuştur.
• “Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti” adında kısa süreli bir hükümet kurmuştur.

Yararlı Cemiyetler ‘in Özellikleri:

• Türk halkının Mondros’a tepkisi sonucu kurulmuşlardır.
• Basın ve yayın faaliyetleri imkanı olması dolayısıyla genellikle İstanbul’da kurulmuşlardır.
• Milli bilincin uyanmasına katkıda bulunmuşlardır.
• İşgalleri ve azınlıkların faaliyetlerini önlemeye çalışmışlardır.
• Bölgesel niteliklidirler. (Milli Kongre hariç)
• Silahlı mücadelede bulunmuşlardır.
• Sivas Kongresinde Anadolu ve Rumeli Cemiyeti adı altında birleşmişlerdir.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.