Kanunlar Doğuyor (İlk Çağda Hukuk)

Hiç düşündünüz mü, bugün hayatımızı düzenleyen yasalar nasıl ortaya çıktı? Trafik kurallarından mahkeme kararlarına kadar her şeyin bir düzen içinde ilerlemesi için hukuka ihtiyacımız var. Peki ya binlerce yıl önce, yazının bile yeni keşfedildiği zamanlarda insanlar kuralları nasıl belirliyordu? İşte kanunlar doğuyor ve toplumların ihtiyaçlarından şekillenerek ortaya çıkıyordu. Kimi zaman bir kralın sözü yasa sayıldı, kimi zaman da toplumun gelenekleri kuralların temelini oluşturdu. İlk Çağ’da hukuk tam da bu şekilde, insanlığın adalet arayışıyla doğdu. Gelin, hukuk tarihinin bu ilginç yolculuğuna birlikte göz atalım.

Hukuk, toplum düzenini sağlamak için devlet eliyle güçlendirilmiş kurallar bütünüdür. İnsanların toplum halinde yaşamaya başlaması ve ilk siyasi teşkilatların oluşmasıyla birlikte hukuka ihtiyaç duyulmuştur. İlk Çağ’da hukuk kuralları, akıl, gelenek ve kutsal kitaplardan beslenmiştir. Yazının icadından önce hukuk kuralları sözlü olarak nesilden nesile aktarılmış, yazının bulunmasıyla birlikte yazılı hukuk kuralları ortaya çıkmıştır.

1. Sözlü Hukuk ve Töre

• Sözlü Hukuk: Yazının icadından önce hukuk kuralları sözlü olarak aktarılmıştır. Bu kurallar, örf, adet, gelenekler ve ahlak kurallarına dayanıyordu.
• Töre: Türkler, sözlü hukuk kurallarını “töre” adıyla uzun süre uygulamıştır. Töre, yazılı olmamasına rağmen sistemli, dinamik ve toplumsal ihtiyaçları karşılayacak bir yapıya sahipti. Törenin toplumda güçlü bir yaptırımı vardı.

2. Yazılı Hukukun Doğuşu

Yazının icadıyla birlikte hukuk kuralları yazılı hale gelmiştir. İlk yazılı hukuk örnekleri Sümerler tarafından oluşturulmuştur.

Sümerler (Urkagina Kanunları)

• Urkagina Kanunları: Sümer Kralı Urkagina, kötü idare ve yolsuzlukları önlemek için tarihin bilinen ilk yazılı kanunlarını hazırlamıştır. Bu kanunlar, borç affı gibi konuları içeriyordu ve halkı rahatlatmayı amaçlıyordu.
• Özellikleri:
  • İnsancıl bir niteliğe sahiptir.
  • Mülkiyet hakkı ve aile kurumu güvence altına alınmıştır.
  • Cezalar genellikle maddi tazminat şeklindedir.

3. Hammurabi Kanunları

• Babil Kralı Hammurabi, tarihin en ünlü kanunlarından birini hazırlamıştır. Bu kanunlar, “dişe diş, göze göz” ilkesine dayanır ve suçu işleyene aynı ağırlıkta ceza verilmesini öngörür.
• Özellikleri:
  • 282 maddeden oluşur.
  • Kısasa kısas ilkesi hakimdir.
  • Devlet işleyişiyle ilgili hükümler de içerir, bu nedenle tarihin ilk anayasası olarak kabul edilir.
• Örnek Maddeler:
  • Hırsızlık yapanın eli kesilir.
  • Bir kişi kendisiyle aynı sınıftaki bir kişinin dişine zarar verirse onun da dişi çekilir.
  • Bir adamın gözünü çıkaranın gözü çıkarılır.

4. Hitit Kanunları

Hititler, Anadolu’da gelişmiş bir hukuk sistemi kurmuşlardır. Hitit kanunları, insancıl ve maddi tazminat odaklıdır.

Özellikleri:

• Medeni Hukuk: Hititler, kadın haklarına ve aile hukukuna önem vermiştir. Evlenme, boşanma, nişan gibi konular düzenlenmiştir. Ön Asya kavimlerinde boşanma sadece erkeğe tanınan bir hak iken, Hititlerde kadınlara da boşanma hakkı tanınmıştır.
• Ceza Hukuku: Ölüm ve işkence cezaları yerine tazminat cezaları uygulanmıştır.
• Kolektif Cezalar: Bazı suçlarda ceza sadece suçluyu değil, aile fertlerini de kapsamıştır.
• Doğayı Koruma: Hititler, hayvanları ve bitkileri korumak için de yasalar çıkarmıştır.

Örnek Maddeler:

• Hırsızlığa ölüm cezası verilmez, çalınan malın üç katı gümüş ödenir.
• Başkasının tarlasını yakan kişi, tarlası yanan kişiye köle olarak verilir.
• Büyücülük yapan kişi, sosyal konumuna göre ölümle cezalandırılır veya sürgün edilir.

5. İbraniler ve On Emir

İbraniler, tek tanrılı semavi din inancını benimseyen ilk topluluktur. Bu inanç, ilahi kökenli hukuk kurallarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

On Emir:

1. Benden başka Tanrı’n olmayacak.
2. Kendin için oyma put, yukarıda göklerde olanın yahut aşağıda yerde olanın yahut yerin altında sularda olanın hiç suretini yapmayacaksın, onlara eğilmeyeceksin ve onlara ibadet etmeyeceksin.
3. Tanrı’nın adını boş yere ağzına almayacaksın.
4. Sebt gününü (cumartesi) takdis etmek için onu hatırında tutacaksın. Altı gün işleyeceksin ve bütün işini yapacaksın fakat yedinci gün efendin Rab’e Sebt’tir. Sen ve oğlun ve kızın, kölen ve cariyen ve hayvanların ve kapılarında olan garibin hiçbir iş yapmayacaksınız. Çünkü Rab gökleri, yeri ve denizi ve onlarda olan bütün şeyleri altı günde yarattı.
5. Babana ve anana hürmet edeceksin.
6. Öldürmeyeceksin.
7. Zina etmeyeceksin.
8. Çalmayacaksın.
9. Komşuna karşı yalan şahitlik yapmayacaksın.
10. Komşunun evine tamah etmeyeceksin, komşunun karısına yahut kölesine yahut cariyesine yahut öküzüne yahut eşeğine yahut komşunun hiçbir şeyine tamah etmeyeceksin.

6. Roma Hukuku

Roma hukuku, günümüz Batı hukukunun temelini oluşturur. 12 Levha Kanunları, Roma’da sınıf çatışmalarını önlemek amacıyla hazırlanmıştır.

Özellikleri:

• Sınıf Mücadelesi: Soylu-halk çatışmalarını önlemek amacıyla hazırlanmıştır.
• Medeni Hukuk: Evlenme, miras, mülkiyet gibi konular düzenlenmiştir.
• Etkisi: Roma hukuku, Bizans hukuku adıyla Doğu Roma’da da uygulanmıştır.

SINAV NOTLARI

• İlk yazılı kanunlar: Sümerler (Urkagina Kanunları).
• Kısasa kısas ilkesi: Hammurabi Kanunları.
• Kadın hakları ve medeni hukuk: Hitit Kanunları.
• İlahi kökenli hukuk: İbraniler (On Emir).
• Roma hukuku: 12 Levha Kanunları, günümüz Batı hukukunun temeli.

İLK ÇAĞ HUKUK SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.