Osmanlı Devleti’nde Yazı,Dil ve Edebiyat

Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde ortaya çıkan sözlü ve yazılı edebiyat ürünleri Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminin edebiyat ürünleriyle benzerlik göstermekteydi.

Osmanlı Devleti de diğer büyük devletlerin yaptığı gibi kültürünü çeşitli şekillerde kaydederek korumuş ve sonraki nesillere aktarmak için çaba sarfetmiştir. Bu kültürün yazılı olarak aktarılmasında çoğunlukla ferman, berat, ahitname gibi devlet yayınları ile beraber telif veya tercüme kitap, risale ve minyatür vb. kullanılmıştır.

Osmanlı Devleti padişahlarında kitap okuma,toplama ve bunları kullanma alışkanlığı görülmekteydi. Padişahların kendilerine ait en az bir tane kütüphanesi bulmaktaydı. İlk saray kütüphanesinin ise I. Murad tarafından Bursa’da kurulduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca bunların yanında özellikle 18. yüzyılın sonundan itibaren başlayan batılılaşma hareketlerinin etkisiyle birlikte kurulan darülfünun, hendesehane, mühendishane ve muallimhane gibi üniversite kütüphaneleri vardı.

Osmanlı padişahları, şair ve bilim insanlarıyla yakın ilişki içinde olmuşlar, Türk dilinin ve Türk edebiyat alanının gelişimini hızlandırmışlardır.

II.Murat Dönemi Dil ve Edebiyat:

Özellikle II.Murat dönemi Türk dili ve Türk kültüründe gelişmelerin yaşandığı bir dönem olmuştur.

II.Murat Türk dilinin gelişimi için Türkçe eserler yazdırmış ve birçok yabancı eseri de Türkçe’ye tercüme ettirmiştir.Ayrıca bu dönemde edebiyat alimleri de Türkçe eser yazmaları konusunda teşvik edilmiştir. Örneğin, Aşık Paşa’nın yazdığı “Garipname” adlı eser bu teşvik çalışmalarının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

II. Murat, Danişmentli ve Selçuklu zamanlarındaki Fars (İran) kültürünün etkilerini unutturmak için de oldukça çalışmıştır.

Madeni paralara ilk defa Kayı Boyu damgası bastıran da yine II.Murat’tır. Bu dönemden sonra aynı amaç doğrultusunda Osmanlı şehzadelerine “Oğuz“, “Korkut” gibi isimler verilmiştir.

Türkçemizin önemli edebiyat eserlerinden olan Yazıcızâde Ali’nin “Tevârih-i Âl-i Selçuk” adlı eseri ,Molla Arif Ali’nin “Danişmendnâme”si, Şeyhî’nin “Hüsrev ve Şirin”i ve Mercimek Ahmet’in “Kâbusnâme”si de II.Murat Dönemi’ne aittir. Yine II. Murat döneminde Yazıcızâde Mehmet Efendi tarafından kaleme alınan “Muhammediyye” adlı eser dinî edebiyat alanındaki temel eserlerdendir.

Değindiğimiz gibi II.Murat döneminde gerek edebiyat , gerekse dil ve kültür anlamında büyük aşamalar katedilmiştir. II.Murat’tan söz açılmışken şunu da hatırlatmak isterim ki II.Murat Osmanlı Devleti’nin ilk şair padişahıdır.

Diğer şair sultanlar ve mahlasları da şu şekildedir:

Sanma şâhım herkesi sen sadıkâne yâr olur.

Herkesi sen dost mu sandın belki ol ağyâr olur.

Sadıkâne belki ol cihanda serdâr olur.

Yâr olur ağyâr olur serdâr olur dîdâr olur.

Yavuz Sultan Selim’in Şah İsmail için yazdığı şiir okunurken yukarıdan aşağıya, soldan sağa aynı şekilde okunabilmektedir. ( Satır olarak ve aynı renkler okunduğunda aynı sözler çıkmaktadır.)

Bu keyifli girişten sonra Osmanlı’da yazı,dil ve edebiyat alanlarının özelliklerine kısaca bir göz atalım.

Yazı ve Dil:

🔷 Osmanlı Devleti’nin resmi dili Türkçe’dir. Azınlıklar ise kendi dillerinde konuşabilmişlerdir.

🔷 Medreselerde bilim dili Arapça, edebiyat dili ise Farsça‘dır. Enderun’da ise dil olarak Türkçe kullanılmıştır.

🔷 Türk, Arap ve Fars dillerinin birlikte kullanımı sonucu Osmanlıca veya Osmanlı Türkçesi dediğimiz yeni bir dil ortaya çıkmıştır. Osmanlıca’da değişik yazı tarzları kullanılmıştır. Bu yazı tarzları ise; Rikka, Sülüs, Nesih, Talik, Divani, Divani kırması, Siyakat ‘tir.

Edebiyat:

Halk Edebiyatı:

🔷 Halk edebiyatı daha çok kuruluş döneminde etkili olmuştur.

🔷 Halk edebiyatının önemli isimleri ise şunlardır:

• Köroğlu,
• Karacaoğlan,
• Kul Mehmet,
• Emrah,
• Aşık Ömer,
• Zıhni,
• Dadaloğlu,
• Öksüz,
• Hayali

Karac’oğlan der ki cenge doyulmaz

Can tatlıdır tatlı cana kıyılmaz

Ordusu yıldızdan çoktur sayılmaz

Sultan Murad kalkmış kendi geliyor

Karacaoğlan

Divan Edebiyatı:

🔷 Osmanlı yükselme döneminde Arap ve İran kültürlerinin etkileri artarken, edebiyat alanında ise özellikle 15. yüzyıldan itibaren Divan Edebiyatı’nın önemi artmıştır.

🔷 Divan edebiyatının önemli isimleri ise şunlardır:

• Şeyhi (Harname),
• Nesimî,
• Ahmedî,
• Bakî (Kanuni Mersiyesi),
• Fuzuli (Leyla ve Mecnun),
• Nefî (Siham-ı Kaza),
• Nedim (Lale Devri’nin en ünlü şairidir.),
• Şeyh Galip (Hüsn-ü Aşk)

Tasavvuf (Tekke) Edebiyatı:

🔷 Tasavvuf (Tekke) Edebiyatı da Osmanlı Devleti’nde gelişim göstermiştir.

🔷 Bu edebiyat alanının önemli isimleri ise şunlardır:

• Akşemseddin,
• Hacı Bayram Veli,
• Kaygusuz Abdal,
• Pir Sultan Abdal,
• Eşrefoğlu Rumi,
• Ümmi Kemal

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.