Her ne kadar bu dersimizin ana başlığı mimari ve sanat olsa da elbette mimari ve sanat alanlarını birbirinden ayıramayız. Zira mimari de sanatın bir parçasıdır. Bu ayrımın nedeni mimari sanatında Osmanlı Devleti’nin oldukça ileriye gitmesi ve halen günümüzde bile bu mimari eserlerin ülkemizde parlayan birer yıldız olmalarıdır.
Herhalde Osmanlı’nın en önemli mimari eserlerini ve özelliklerini bile tek tek anlatmaya çalışırsak ciltlerce kitap yazabiliriz. Biz sadece dönemsel olarak mimari özelliklerini ve devletin adeta imzası haline gelen birkaç eser ve özelliklerine değineceğiz.
Ayrıca Osmanlı Devleti’nde icra edilen diğer sanat dallarına da bu yazımızda yer veriyor olacağız.
Mimari:
🔷 Osmanlı Devleti’nin sanatında en çok mimari alan gelişme göstermiştir.
🔷 Osmanlı, özellikle kuruluş döneminde Bizans ve Anadolu Selçuklu Devleti mimarisinden etkilenmiştir.
🔷 Hacı İvaz Paşa bu dönemin en ünlü mimarlarındandır.
🔷 Kuruluş dönemine ait önemli mimari eserler;
- Bursa Ulu Cami,
- Bursa Yeşil Cami,
- Bursa Yeşil Türbe
- Edirne Üç Şerefeli Camii
🔷 Fetih sonrası dönemde İstanbul’un merkez olması ve bu şehrin özellikle camilerle donatılmasıyla mimari oldukça gelişmiştir. Bu dönemde Klasik Türk-Osmanlı mimari tarzına geçilmiştir.
🔷 Bayezıd Cami Klasik Osmanlı mimarisinin ilk örneklerindendir.
🔷 Yine Fatih Sultan Mehmet döneminde inşa edilen Topkapı Sarayı da ilk Osmanlı klasik eserlerindendir.
🔷 Kanuni Sultan Süleyman döneminde ise Osmanlı mimarisi, Mimar Sinan’la birlikte zirveye çıkmıştır.
🔷 Mimar Sinan’ın yaptığı bazı eserler şunlardır:
| Şehzade Camii | Çıraklık |
| Süleymaniye Camii | Kalfalık |
| Selimiye Camii | Ustalık |
🔷 Mimar Sinan ayrıca Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan’ın isteğiyle “Haseki Külliyesi”ni yapmıştır.
🔷 Sedefkâr Mehmet Ağa 17. yüzyılın en önemli mimarlarının başında gelmektedir. Osmanlı Devleti’nin ilk altı minareli camisi olan Sultan Ahmet Camii’ni (Mavi Camii) yapan Sedefkâr Mehmet Ağa ayrıca Yeni Cami, Bağdat ve Revan Köşkleri’ni de yapmıştır. Mekke’de Kâbe’yi, Medine’de ise Mescid-i Nebevi’yi onarmıştır. Sedefkar Mehmet Ağa eserlerinde Mimar Sinan’ı örnek almıştır.
🔷 Osmanlı Devleti’ndeki diğer önemli mimarlar ise şunlardır;
- Mimar Hayrettin: İstanbul Bayezıd Camii ve Mostar Köprüsü (Bosna-Hersek)
- Davut Ağa: Sepetçiler Kasrı , İncili Köşk, III. Murat Türbesi
- Dalgıç Mehmet Ağa: Yeni Cami ve III. Murat Türbesi’ni tamamlamıştır.
- Kasım Ağa: Çinili Kule
- Mehmet Tahir Ağa: Hamidiyye Külliyesi, Laleli Camii
🔷 Klasik mimari tarzı, Lale Devri’yle birlikte önemini kaybetmeye başlamıştır. Bu dönemde Avrupa’nın etkisi başlamış ve Lale Devri’nden sonra Türk Barok ve Rokoko devrine girilmiştir.
🔷 Osmanlı Devleti’ni mimari açıdan dönemlere ayıracak olursak;
(Mobil görünümde tablonun ekrana sığmaması halinde tabloyu yana kaydırınız.)
| DÖNEM | ÖZELLİKLERİ | BAZI ESERLER |
| ERKEN (İLK) DÖNEM | Osmanlı’nın kuruluşundan 1501 tarihinde başlayan Klasik Dönem’e kadar sürmüştür. | 🔸 İznik Hacı Özbek Camii (İlk Osmanlı Camisi) 🔸 İznik Yeşil Cami 🔸 Bursa Yeşil Cami 🔸 Bursa Ulu Cami 🔸 Ankara Hacı Bayram Cami |
| KLASİK DÖNEM | Sanat alanında en parlak dönemdir. 18. yüzyıla kadar sürmüştür. | 🔸 Fatih Camii 🔸 Bayezıd Camii 🔸 Süleymaniye Camii 🔸 Selimiye Camii 🔸 Sultan Ahmet Camii 🔸 Topkapı Sarayı 🔸 Mostar Köprüsü 🔸 Çinili Köşk |
| GEÇ DÖNEM | Lale devriyle başlayan dönemdir. Batılılaşma hareketleri başlamıştır. | 🔸 Nuru Osmaniye Camii (Batı tarzında ilk eser) 🔸 Sadabad Kasrı 🔸 III. Ahmet Çeşmesi 🔸 Dolmabahçe Sarayı 🔸 İshak Paşa Sarayı (İlk ısıtma sistemli cami) 🔸 Selimiye Kışlası 🔸 Levent Kışlası |
| EKLEKTİK (SEÇMECİ) DÖNEM (Geç Dönem ) | 1860-1900 yılları arasındaki dönemdir. Aynı eserde farklı üsluplar görülmektedir. | 🔸 Hamidiye Camii 🔸 Beylerbeyi Sarayı 🔸 Çırağan Sarayı |
| NEOKLASİK DÖNEM (Geç Dönem ) | 1900-1930 yılları arasındaki dönemdir. Sanayi-i Nefise Mektebi’nde eğitim alan öğrenciler başlatmıştır. Mimar Kemaleddin,Mimar Vedat,Mimar Ali bu dönemin temsilcileridir. | 🔸 Bebek Camii 🔸 Bostancı Camii 🔸 Haydarpaşa İskelesi 🔸 Alman Çeşmesi |
Sanat:
🔷 Osmanlı Devleti güzel sanatları, 15.yüzyılda gelişme göstermeye başlamış, 16.yüzyılda ise en parlak dönemine ulaşmıştır.
🔷 Özellikle bu sanatlardan ahşap ve taş işlemeciliği, dokumacılık, çinicilik ve hat sanatları bu dönemde yeni anlatım zenginliği kazanmıştır.
🔷 Kuyumcular, nakkaşlar, kâtipler, çiniciler, ciltçiler, dokumacılar gibi sanatkarlar kendi içlerinde adeta birer eğitim kurumu gibi çalışmıştır.
🔷 Şimdi bu sanat dallarına kısaca bir göz atalım:
Hat:
❇ Hat ya da Hüsn-ü Hat; yazıyı bazı estetik ölçülere bağlı kalarak güzel yazma sanatıdır.
❇ Bu sanatla uğraşanlara “Hattat” denir.
❇ Osmanlı’da hat sanatının gelişmesinin nedeni İslamiyet’te resim sanatının uygun görülmemesidir. Bu nedenle resmin yerini hat sanatı almıştır diyebiliriz.
❇ Hat sanatı daha çok Klasik Dönem’de gelişim göstermiştir.
❇ “Hattatların Kıblesi” adını alan Amasyalı Şeyh Hamdullah dönemin hattatlarının üstadı olmuştur.
❇ Ayrıca Ali Bin Yahya Sofi, Karahisarlı Ahmet, Hafız Osman,Kazasker Mustafa İzzet gibi hattatlar da Osmanlı’da yetişmiş önemli hattatlar arasındadır.
Minyatür (Tasvir):
❇ Minyatür; kitap resim sanatı olarak,yazılı belgeyi görsel olarak desteklemek için boya ve yaldız vasıtasıyla çok ince çalışılarak icra edilen bir sanat dalıdır.
❇ Bu sanatla uğraşana “Musavvir” veya “Nakkaş” denir.
❇ Osmanlı’nın bazı meşhur nakkaşları ise; Levni, Matrakçı Nasuh, Nakkaş Sinan Bey (Gül Koklayan Fatih) ,Haydar Reis (Nigari) ‘dir.
❇ Günümüzde ise Gülçin Anmaç bu sanatı yeni nesillere taşımaktadır.
Tezhip:
❇ Tezhip, kitap süsleme sanatıdır.
❇ Bu sanatla uğraşan erkeklere “Müzehhip” ,kadınlara ise “Müzehhibe” denir.
❇ Bu sanatın en meşhur temsilcisi Kara Mehmet’tir.
Resim:
❇ Fatih Sultan Mehmet resmini (portresini) yaptıran ilk padişahtır. Fatih,bu eseri İtalyan ressam Bellini’ye yaptırmıştır.
❇ Yine Fatih Sultan Mehmet resim öğrenimi için ilk kez Sinan Bey’i İtalya’ya öğrenci olarak göndermiştir.
❇ Portresini devlet dairelerin astıran ilk padişah ise II.Mahmut’tur.
❇ Ressam yetiştirmek için Paris’te “Mekteb-i Osmani” adında bir kurum açılmıştır.
❇ İlk kez resim sergisi açan ise Şeker Ahmet Paşa’dır. (1872)
❇ Ressam olan ve eski Türk hayatına dair resimler çizen Osman Hamdi Bey (Silah Tacirleri ve Kaplumbağa Terbiyecisi ünlü eserleridir.) “Sanayi-i Nefise Mektebi” ‘ni kurmuştur. Sanayi-i Nefise ilk Güzel Sanatlar Okulu’dur.
❇ Osmanlı Devleti’nin ilk kadın ressamı ise Mihri Müşfik’tir.
Müzik:
❇ Osmanlı’nın kuruluş yıllarında kurulan “Mehterhane” ve burada eğitim alan kişilerin oluşturduğu Mehter Takımı Osmanlı müziğinin en önemli simgesi olup orduyu coşturma ve askere moral vermeyi amaçlamıştır.
❇ Osmanlı’da musiki aynı zamanda özellikle ruhsal hastaların tedavisi amacıyla başarıyla uygulanmıştır.
❇ Osmanlı Devleti’nde çok önemli bestekarlar yetişmiştir. Bunlardan bazıları; Hacı Arif Bey, Tamburi Cemil Bey, İsmail Dede Efendi ve Zekai Dede’dir.
❇ II.Mahmut zamanında “Mızıka-i Hümayun” kurulmuştur.
❇ Donizetti Paşa tarafından hazırlanan”Mahmudiye Marşı” Osmanlı Devleti’nin ilk marşıdır.
❇ Abdülmecit döneminde Batı Müziği ön plana çıkarken, Batı tarzında müzik dersi alan da yine Sultan Abdülmecit’tir.
❇ III.Selim Suzidilara makamını bulmuştur.
Çinicilik:
❇ Çini denilen renkli ve bezeli seramiklerin duvar gibi yüzeylere kaplanması sanatıdır.
❇ İstanbul, İznik, Kütahya ve Diyarbakır Osmanlı’nın önemli çini merkezlerindendir.
❇ İznik Yeşil Camii Osmanlı çini sanatının ilk örneklerindendir.
❇ Çini sanatının en güzel örnekleri; İznik Yeşil Camii, Topkapı Sarayı, Çinili Köşk, Bursa Yeşil Camii ve Yeşil Türbe’dir.
❇ Günümüzde özellikle Kütahya‘da çini sanatı halen yaşatılmaktadır.
🔷 Osmanlı’da gelişen diğer sanat dalları ise;
- Kalem İşi
- Halıcılık (Önemli merkezleri Uşak, Bünyan, Isparta ve Hereke’dir.)
- Telkari (Gümüş İşlemeciliği)
- Malakari (Duvar Süsleme Sanatı)
- Vitray (Cam Süsleme Sanatı)
- Maden İşlemeciliği (Eşyaların altın ile kaplanmasıdır. Bu işleme “Tombak” denir.
- Heykel (Heykelini yaptıran ilk ve tek padişah Sultan Abdülaziz‘dir.
- Opera (III.Selim döneminde başlamıştır. “Milli Osmanlı Operet Kumpanyası” kurulmuştur.)
- Ebru
- Ahşap İşlemeciliği
- Ciltçilik (Ciltçilik ile uğraşana “Mücellit” denir.)
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
sayfanızı çokk begendim ihtiyacım olan hersey burda teşekkürler