Tarih Dersleri

Osmanlı Devleti’nde Ekonomi

Osmanlı Devleti’nde ekonomi faaliyetlerinin en önemli sektörleri başta tarım olmak üzere hayvancılık,ticaret ve zanaatkarlıktır.

Osmanlı’da bazı şehirler üretimleri ile adını duyumuşlardır. Bu şehirler ekonomi hayatını oldukça olumlu yönden etkilemişlerdir.

Örneğin; Konya’da dokuma sektörü, Tokat’ta bakırcılık sektörü , Amasya ve Erzincan’da gümüşçülük sektörü , Ankara ve Kastamonu’da soft kumaş, Bursa’da ipekçilik, Selanik’te çuhacılık, Edirne’de ayakkabıcılık, Bulgaristan’da aba, kıl dokuma işçiliği ve üretimi oldukça gelişmiştir.

Osmanlı’da ekonomi denince aklı gelenlerden biri de esnafların kurmuş olduğu Lonca Teşkilatı‘dır. Bu teşkilat ekonomi ve ticarette adeta bir denetim mekanizması gibi işlerdi. Fakat özellikle Avrupa’da ortaya çıkan Sanayi İnkılabı bu teşkilatın iyice zayıflamasına neden olmuştur.

Ayrıca 1838’de İngiltere ile imzalanan Balta Limanı Ticaret Anlaşması , Osmanlı Devleti’nin yabancı tüccarlara uyguladığı sınırlamaları kaldırmasına neden oldu. Bu anlaşma ve kapitülasyonlarla beraber ekonomi oldukça yıprandı ve Osmanlı Devleti Avrupalı devletlerin açık pazarı haline geldi. Avrupa malları ile baş edemeyen esnaf tezgâhını ve atölyesini kapattı. Yerli sanayi iflas etti. Sanayi Devrimi Osmanlı’yı en çok tekstil alanında etkiledi.

Avrupalıların yapmış olduğu Coğrafi keşifler ise İpek ve Baharat yollarının önemini kaybetmesine neden oldu.

Osmanlı Devleti’nde ekonomi iyice bozulunca 19. yüzyılın ortalarında alınmaya başlayan dış borçlar ödenemez duruma geldi ve Avrupa’lı devletler 1881’de Duyun-u Umumiye İdaresi ’ni kurdu. Böylece Osmanlı’nın gelir kaynaklarına da el konuldu.

“Osmanlıda neden ekonomi bu kadar bozuldu?” konusuna bir kez daha değineceğiz, fakat öncelikle Osmanlı’da ekonomi ile ilgili kavramlar,Osmanlı Bankaları,gelir kaynakları,vergiler gibi konulara değinelim.

Osmanlı Devleti’nde Ekonomi İle İlgili Kavramlar:

İaşecilik: Ülkede bir malın kaliteli ve uygun fiyatlı olarak bulundurulmasıdır.

Gelenekçilik: Bir malın arz-talep dengesi gözetilerek üretilmesidir.

Fiskalizm: Gelirlerin en üst düzeye,giderlerin ise en alt düzeye indirilmeye gayret edildiği ekonomi anlayışıdır.

Merkantilizm: Avrupa’da 15-16. yüzyılda gümüş ve altının zenginlik aracı sayıldığı ekonomi anlayışıdır. Bu anlayış Osmanlı’ya zarar vermiştir.

Narh Sistemi: Devletin fiyatlara müdahale etmesidir.

Lonca Teşkilatı: Ahilik Teşkilatı‘nın devamı niteliğindeki teşkilattır. Fakat bu teşkilata gayrimüslimler de girebilirdi. Cihatlara gidilmezdi. Bu teşkilat içinde esnafı koruyanlara ise “Yiğitbaşı” denirdi. Esnaf ile halk arasında ilişkileri düzenleyenlere “Kethüda(Kahya)” denirdi. Ayrıca bu teşkilatın başındakilere de “Şeyh” veya “Pir” denirdi.

Derbent Teşkilatı: Geçitlerin bakım ve onarımının yapıldığı ve buraların vergilerinin toplandığı teşkilattır. Ayrıca bölgenin güvenliğini de sağlamışlardır.

Hirfet Teşkilatı: Küçük esnafların üye olduğu esnaf teşkilatıdır.

Menzil Teşkilatı: Kervanlar arasındaki haberleşmeyi sağmakla görevli teşkilattır.

Mekkari Taifesi: “Mekkar” ; at,eşek ve deveye verilen ortak bir isimdir. Bu teşkilat ise bu hayvanlar aracılığıyla nakliye yapan teşkilattır.Bir nevi günümüzde ki kargo veya nakliye şirketleridir.

Gedik: İş yeri açma ruhsatına verilen isimdir.

Tağşiş: Paranın değerinin düşürülmesidir.

Ehli Hibre: Malların kalitesini kontrol eden görevlilere verilen addır.

Kızıl (Züyuf) Akçe: Paralardaki gümüş oranın azaltılıp, bakır oranının artırılmasıdır.

Kapan Emini: Kapanlardaki malların dağıtılmasından sorumlu görevlidir.

Bezirgan: Büyük tüccarlara verilen isimdir.

Muhtesip: Çarşı ve pazarları denetleyen görevlilerdir.

Osmanlı Devleti’nde Toplanan Vergiler:

ÖşürMüslüman halktan peşin olarak alınan 10 da 1 oranındaki toprak ürünleri vergisidir .(1925’te kaldırılmıştır.).
Haraç Gayrimüslim halktan alınan 5 de 1 oranındaki toprak ürünleri vergisidir.
CizyeGayrimüslimler’den askere gitmeme karşılığında alınan vergidir. (1856 Islahat Fermanı’yla kaldırılmıştır.).
AvarızOlağanüstü hallerde ordunun ihtiyacını karşılamak için alınan geçici vergidir. (Savaş, sel, deprem v.b). Duraklama Dönemi’nde sürekli alınmaya başlanmıştır. Mustafa Kemal zamanında yayınlanan “Tekalif-i Milliye” emirlerine benzetebiliriz.
ÇiftbozanTarımda üretimin sürekliliğini sağlama amacıyla bir veya iki yıl toprağını mazeretsiz olarak boş bırakan köylüden alınan tazminat vergisidir.
ÇifthaneKöylünün bir çift öküz ile devlete ait tarlayı sürdüğü kadar ödediği vergidir.
İspençGayrimüslümler’den alınan toprak vergisidir.
AğnamKüçükbaş hayvan yetiştirenlerden alınan vergidir.
Resm-i PençikSavaş esirlerinin serbest bırakılması karşılığında alınan vergidir.
BacPazar yerlerinden toplanan vergidir.
İhtisap ResmiRuhsat verilmesi karşılığında alınan vergidir.
KantariyeTartılardan alınan vergidir.
BennakEvli erkeklerden alınan vergidir.
MücerredBekar çiftçi erkeklerden alınan vergidir.
Derbent ResmiGeçit ve köprülerden alınan vergidir.
GümrükDış ülkelerden gelen mallardan alınan vergidir.
ArusaneYeni evlenenlerden alınan vergidir.Kız tarafı öder.
CerimeSuçlulardan alınan vergidir.
AğılKüçükbaş hayvan barınaklarından alınan vergidir.
GeçitSürü sahiplerinin İstanbul üzerinden geçerken ödediği vergidir.
İltizamMuaccele bedelinin alındığı vergidir.( Bu yöntemle vergi toplayanlara Mültezim denir)
MadenMadenlerden alınan vergidir.
Bad-ı HevaKaynağı belli olmayan vergilerdir.
İmdadiye SeferiyeSefer zamanlarında alınan vergidir.
İmdadiye HazariyeBarış zamanlarında alınan vergidir.
İane-i CihadiyeCihat zamanlarında alınan vergidir.
KürekçiKürekçi ve aileleri için toplanan vergidir.
İzni SefineBoğazlar üzerinde geçen gemiler için alınan vergidir.

Osmanlı Devleti’nde Paralar:

? Osmanlı’da ilk bakır para Osman Bey tarafından bastırılmıştır.

? İlk gümüş para Orhan Bey döneminde bastırılmıştır.

? İlk altın para (Sultani – Sikke-i Hasene) ise Fatih Sultan Mehmet döneminde bastırılmıştır.

? İlk kâğıt para Sultan Abdülmecit döneminde bastırılmıştır.(Kaime)

kaime
1 liralık kāime | Osmanlı Bankası Arşivi

? Ayrıca 1844’te yine Sultan Abdülmecit döneminde “Yirmi Kuruş” değerinde “Mecidiye” bastırılmıştır.

? Bilgileri toparlayacak olursak:

Paranın AdıParanın Cinsi Dönemi
Akçe (Mangır)BakırOsman Bey
Sikke-i Hasene (Sultani)AltınFatih Sultan Mehmet
KaimeKağıtSultan Abdülmecit
Mecidiye (Guruş)DemirSultan Abdülmecit

Osmanlı Devleti’nin Gelir Kaynakları:

  • Vergiler
  • Ganimetler
  • Savaş tazminatları
  • Bağlı beylik ve devletlerin ödediği harçlar
  • Orman gelirleri
  • Madenler ve tuzlalar

Osmanlı Ekonomisinin Bozulmasının Nedenleri:

  • Saray masraflarındaki artış,
  • Savaşların uzun sürmesi nedeniyle ganimet gelirlerinin azalması,
  • Coğrafi Keşifler sonucu İpek ve Baharat Yolu’nun cazibesini kaybetmesi,
  • Kapitülasyonların yaygınlaşması,
  • Olumsuz ekonomik antlaşmalar (Balta Limanı Ticaret Antlaşması gibi),
  • Padişahların sürekli değişmesi,
  • Tımar Sistemi’ndeki bozulmalar (İltizam usulünün yaygınlaşması),
  • Vergilerdeki artış sonucu başlayan isyanlar.

Osmanlı Bankaları:

? Osmanlı Devletinde bankacılığa geçişin ilk aşaması ,Tanzimat döneminde açılan ilk banka Bank-ı Dersaadet (İstanbul Bankası) ile oldu. (1847).

? Osmanlı Bankası’na (Bank-ı Şahanei Osmanî) 1863’te para basma yetkisi verildi.

osmanlibankasi
Osmanlı Bankası İzmir Şubesi |1928

? 1867’de Memleket Sandıkları kuruldu. Memleket Sandıkları Ziraat Bankası’nın temelini oluşturmuştur.

? Ziraat Bankası ise 1888’de kurulmuştur.

? Ayrıca II. Meşrutiyet dönemi’nde de Osmanlı İtibar-i Milli Bankası açılmıştır.

? Şimdi bu bilgilere tablomuzda yer verelim.

Bankanın AdıBankanın Özelliği
Bank- DersaadetOsmanlı’nın ilk bankasıdır.Bu banka Galatalı bankerler tarafından açılmıştır.
Bank-ı Osman-i ŞahaneOsmanlı’nın paralarını basmaya yetkili olan bir İngiliz bankasıdır.
Memleket SandıklarıÇiftçiye ucuz kredi sağlamak amacıyla kurulmuştur.Ziraat Bankası’nın temelini oluşturur.
Ziraat Bankası1888 yılında Memleket Sandıkları isim değiştirerek Ziraat Bankası kurulmuştur. Bankanın kurulmasında Mithat Paşa büyük rol sahibidir.
İtibar-ı Milli Osmanlı Bankasıİttihatçıların bankası olup 1924 yılında İş Bankası ile birleşmiştir.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.


Görsel Kaynakları:
https://www.eritela.com/osmanli-doneminde-bankacilik/
https://blog.saltonline.org/post/166743662914/arşivden-çıktı-osmanlı-bankası-izmir
https://islamansiklopedisi.org.tr/kaime

Cevap Yok

casino siteleri mobil casino siteleri en iyi casino siteleri yeni casino siteleri evden eve nakliyat

Abonelerimiz Arasına Katıl

Sitemize abone olarak en son ders ve yazılardan haberdar olabilirsiniz.

Abone Olduğunuz İçin Teşekkürler...

Bir şeyler ters gitti :(