İslamiyet Öncesi Türk Devletleri Önemli Notlar

Evet arkadaşlar İslamiyet Öncesi Türk Devletleri ünitesinin sonuna gelmiş bulunuyoruz.

Bu yazıda sizlerle beraber ünitenin özeti sayılabilecek ve sınavlarda karşımıza çıkabilecek önemli bilgileri tekrar hatırlıyor olacağız.

Ünite ile ilgili sorulara instagram.com/tarihvakticom sayfamızı takip ederek ulaşabilirsiniz.

İslamiyet Öncesi Türk Devletleri Önemli Notlar

✴ Orta Asya’nın Tarih Öncesi Devirlere ait ilk kültür merkezleri; Anav, Kelteminar, Afanasyeva, Andronova, Karasuk ve Tagar’dır.

✴ Türk kelimesinin devlet adıyla tarihte ilk kez kullanılması 6. asrın içerisinde başlamıştır (Göktürkler). Coğrafi bir ad olarak Türkiye – Türkia şeklinde ilk defa Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılmıştır.

✴ Tarihteki ilk atlı göçebe Türk topluluğu İskitler (Sakalar)’dır.

✴ Tarihte Türkler tarafından kurulduğu bilinen ilk devlet Büyük (Asya) Hun Devleti’dir.

✴ Asya Hunları’nın bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır (Çin Seddi Teoman Dönemi’nde yapılmıştır.)

✴ Tarihte ilk defa Türkleri tek bayrak altında toplayan Türk Devleti, Asya Hun (Büyük Hun) Devleti’dir (Orta Asya’da ilk siyasi birlik sağlandı).

✴ Çin’le yapılan M.Ö. 318 tarihli antlaşma Asya Hun Devleti hakkındaki ilk antlaşmadır (Türkler hakkındaki ilk belge).

✴ Mete Han Dönemi Asya Hunları’nın en parlak dönemidir (M.Ö. 209-74).

✴ Mete Han orduda “onluk sistemi” ve yönetimde “veraset sistemi”ni getirmiştir (ilk kez).

✴ Asya Hunları’nın kolu olan Kuzey Hunları ilk kez Avrupa’ya göç ederek Kavimler göçü’nü başlatmıştır (375).

✴ Anadolu’ya ilk Türk akınları Avrupa (Batı Hun) Hunları tarafından yapılmıştır. İkinci akın Sibirler tarafından yapılmıştır.

✴ Avrupa’da kurulan ilk Türk Devleti Avrupa Hunları’dır (Kuzey Hunları).

✴ Avrupa Hunları en parlak dönemlerini Atilla Dönemi’nde yaşamışlardır (434 -453).

✴ Türklerle Bizanslılar arasında imzalanan ilk antlaşma Margus Barışıdır (Avrupa Hun Dönemi).

✴ İkili devlet teşkilatını ilk uygulayan devlet I. Göktürk Devleti’dir (Bumin Kağan – İstemi Yabgu).

✴ Tarihteki ilk Türk – Bizans İttifakı’nı I. Göktürk Devleti yapmıştır.

✴ Çin’e karşı bağımsızlık savaşını yapan ilk Türk Devleti II. Göktürk (Kutluk) Devleti’dir.

✴ Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlet I. Göktürk Devleti’dir.

✴ Göktürklerle ilgili ilk bilgiler Ergenekon Destanı’na dayanmaktadır. Bu nedenle ilk dönemlere ilişkin bilgiler net değildir.

✴ I. Göktürk Devleti’nde en parlak dönem Mukan Kağan Dönemi’dir.

✴ İlk Türk Alfabesi’ni yapanlar II. Göktürk Devleti’dir.

✴ II. Göktürk Devleti’nde en parlak dönem Bilge Kağan ve Kültigin kardeşler döneminde yaşanmıştır. Bu dönemde devlet en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

✴ Türk tarihinin bilinen en eski Türkçe yazılı belgeleri Orhun Kitabeleri’dir. NOT: Kitabelerin konusu; Türklerin siyasi yaşantıları ve Türk hükümdarlarının halka karşı sorumluluklarıdır (Sosyal Devlet anlayışı). Kitabeler Yolluğ Tigin tarafından dikilmiştir. Danimarkalı W. Thomson tarafından okunmuştur..

✴ Türklerde ilk Posta teşkilatını kuran, II. Göktürk Devleti’dir.

✴ İlk ipek parayı basan II. Göktürk Devleti’dir.

✴ İl İtmiş Bilge Kağan, Türklerin şehir kuran ilk hükümdarıdır.

✴ İlk Türk şehri Ordu – Balık’tır.

✴ Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur. Yerleşik hayatın bir sonucu olarak ilk kez saraylar, tapınaklar gibi kalıcı mimari eserler bırakmışlardır.

✴ Din değiştiren ilk Türk devleti Uygurlardır (savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir).

✴ Uygur siyasi tarihinin ilk ve en önemli olayı 751 Talas Savaşı’dır.

✴ Kâğıt ve matbaayı kullanan (Hareketli harf sisteminin ilk örneği) ve Türkçe kitapları basan ilk Türk devleti Uygurlardır.

✴ Uygurlara ait buluntu merkezleri; Hotan, Bezelik, Kara Hoço, Turfan, Kızıl, Kuça’dır.

✴ Uygurların en önemli yazılı kaynakları “Karabalsagun Yazıtları”dır.

✴ Anadolu’da da örnekleri görülen “Orta Oyunu” Uygurlara ait bir özelliktir.

✴ Uygurlardan sonra ikinci olarak yerleşik yaşama geçen (Tam anlamıyla yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu) ve hükümdarları adına para bastıran Türk topluluğu Türgişler’dir.

✴ Türgişler Emevilerle mücadele ederek İslamiyet’in doğuya (Orta Asya) yayılmasını geciktirmişlerdir (ilk kez).

✴ Cengiz Han’a bağlanan ilk Türk kavmi Kırgızlardır.

✴ İlk kez İstanbul’u kuşatan Türkler, Avarlardır (ikinci kez kuşatan Türk topluluğu Tuna Bulgarlarıdır.).

✴ Türk tarihinde en fazla etki bırakan Türk topluluğu Oğuzlardır.

✴ Museviliği benimseyen ilk ve tek Türk devleti Hazarlardır.

✴ Hazarlar İslamiyet’in Kafkaslara girmesini ve Rusya’da yayılmasını engellemişlerdir (ilk kez).

✴ İslamiyet’i benimseyen ilk Türk boyu Karluklardır.

✴ Hıristiyanlığı benimseyen ilk Türk devleti Avarlardır.

✴ Macarlar, Hıristiyanlığın Katolik mezhebini benimseyen tek Türk boyudur. Dinlerindeki değişim devlet yapılarına yansımış, boylar birliğine dayalı siyasi yapıdan, krallık sistemine dayalı bir yapıya geçmişlerdir.

✴ Peçenekler, Bizans ordusu içerisinde paralı asker olarak görev yapmış; 1071 Malazgirt Savaşı’nda saf değiştirerek Selçuklu ordusu tarafına geçmiş ve savaşın Türkler tarafından kazanılmasında etkili olmuşlardır.

✴ Düzenli ve disiplinli ilk Türk ordusunun kurucusu Mete Han’dır.

✴ Türk Hâkimiyet anlayışını (ikili yönetim, veraset sistemi) ilk getiren hükümdar Mete Han’dır.

✴ Türklerin farklı kültürlerden en az etkilendikleri alan askerlik ve ordudur.

✴ Türklere ait bilinen en eski kurganlar Altaylar’da bulunan “Pazırık” ile Alma Ata yakınlarında bulunan “Esik” kurganlarıdır.

✴ Yazılı hukuku başlatan ilk Türk devleti Uygurlardır.

✴ Dünyanın en eski halısı Altaylarda Pazırık Kurganı’nda ortaya çıkarılmıştır.

✴ Halı dokumacılığını ilk başlatanlar Asya Hunları’dır.

✴ Manas Destanı (Kırgızlar) en uzun Türk destanıdır.

Önemli bilgileri derleyen Ergün YILDIRIM hocamıza teşekkürler.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.