Tarih Dersleri

İslamiyet Öncesi Türklerde Yazı,Dil ve Edebiyat

Atlı göçebe kültürünü benimseyen Türkler genellikle bilgi ve tecrübelerini sonraki kuşaklara ailede ve sosyal yaşam içinde aktarmışlardır.

Bu doğrultuda töre, eğitimin yeni kuşaklara aktarılmasında önemli bir yere sahiptir.

Yazı ve Dil:

🔷 Eski Türklerde yazılı kültüre geç başlanmasında en önemli etken; göçebe yaşamdır.

🔷 Yazılı kültüre geç başlanmasından dolayı Türklerin ilk dönemleriyle ilgili bilgilere daha çok Çin, Bizans ve Sasani kaynaklarından ulaşılmaktadır.

🔷 Türkler İslamiyet öncesinde 38 harfli Göktürk ve 18 harfli Uygur alfabelerini kullanmışlardır.

🔷 Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler ise şunlardır;

  • Köktürk (Orhon)
  • Uygur
  • Soğd ( İran )
  • Çin
  • Kiril
  • Fars
  • Arap
  • Latin

🔷 Göktürk (Orhun) Alfabesi 38 harflidir ve Orhun Kitabeleri bu alfabeyle yazılan ilk belgelerdir (Türk Tarihi’nin ilk alfabesi).

gokturkalfabe
Köktürk Alfabesi ve Türkçe Karşılıkları

🔷 Uygur Alfabesi 18 harflidir ve hazırlanmasında Soğd Alfabesi’nden yararlanılmıştır.

🔷 Uygurlar döneminden kalan en önemli eserlerden biri olan “Altın Yaruk”, Çince’den Uygur Türkçesi’ne çevrilmiştir, dini bir eserdir. Ayrıca “Sekiz Yükmek” ve “İki Kardeş Hikâyesi” de ünlü Uygur metinleri arasında yer alır.

Edebiyat:

Sözlü Edebiyat:

🔷 Türk edebiyatının ilk örnekleri sözlü edebiyat ürünleri olmuştur. Bunlar; Türkler’in hayat felsefelerini, yaşayış tarzlarını anlatan “Sav“lar ölen büyükler için sevgi dolu sözler içeren “Sagu“lar ile avlarda, savaşlarda, akınlarda ve şölenlerde musiki ile söylenen şiirlerden oluşan “Koşuk“lardır.

💠 Sav: Atasözü
💠 Koşuk: Şiir
💠 Sagu: Ağıt (Divan-ü Lügati’t-Türk’teki Alp Er Tunga Sagusu bu türün önemli bir örneğidir. )
💠 Hikaye: Dede Korkut hikayeleri
💠 Destan: Kahramanlık hikayeleri

Destanlar:

🔷 Destanlar İslamiyet’ten önceki Türklerin inanç; töre ve hayat tarzını günümüze kadar ulaştıran eserlerdir.

🔷 Başlıca destanlar şunlardır:

(Mobil görünümde tablonun ekrana sığmaması halinde tabloyu yana kaydırarak yazıların görünmesini sağlayabilirsiniz.)

DESTANKİME AİT?KONUSU
Şu İskitler (Sakalar) Şu adındaki bir hükümdarın 
Büyük İskender‘in Türk illerine
yürüyüşü sırasında onunla
yaptığı savaşları anlatır.
Alper Tunga İskitler (Sakalar) Alp Er Tunga’nın yiğitliklerini
ve yaptığı savaşları anlatır.
Şehnamede Alper Tunga’ dan Afrasiyab şeklinde bahsedilir.
Oğuz Kağan Asya Hunları Oğuz (Mete Han) Kağan’ın yaşamı,
yiğitlikleri, ülkesini nasıl genişletip
oğulları arasında nasıl bölüştürdüğü
ve Orta Asya’da Türk birliğini kuruşu anlatılır.
ErgenekonKöktürklerKöktürklerin Demir Dağı eritip Ergenekon‘dan çıkarak
devlet kurmaları anlatılır.
Bozkurt Köktürkler Köktürklerin dişi bir kurttan türeyişi anlatılır.
Attila Avrupa Hunları Attila’nın ölümünden sonra
yakılan ağıtta
kahramanlıklarından bahsedilir.
Sihirli Geyik Avrupa Hunları Hunların Macarlarla kardeş
olduğu anlatılır.
Manas Kırgızlar Karahanlılar arasında,
XII. yüzyıl başlarında meydana
gelen siyasi ve askeri mücadeleler
sırasında Kırgızların yaşadıkları
olaylar anlatılır. (İslamiyet sonrası)
En uzun Türk destanıdır.
Yaratılış Altay ( Yakut) Türkleri Tanrı Kayra Han’ın dünyayı
yaratması ve şeytanı (Erglig)
huzurundan kovması anlatılır.
Türeyiş Uygurlar Uygur hakanının üç kızını
insanoğluyla evlendirmeyi
uygun bulmayıp onları bir
tanrıyla evlendirmesini konu
alan bir destandır.
Tanrı sonra Bozkurt haline
dönüşür.
Göç Uygurlar Uygur hükümdarlarının Çinlilerle savaşmamak için Çin prensesiyle
evlenmek istemesi ve Çinlilerin
bu prenses karşılığında Türkçede
kutsal sayılan bir taşı almalarını
anlatır.

🔷 Bu destanlardan başka; Uygurlara ait “Kutlu Dağ” ,Bulgarlara ait “Şan Kızı” destanları da önemlidir.

🔷 Destanlardan söz etmişken İslamiyet sonrası destanlar ve diğer dünya destanlarına da bir göz atalım:

🔷 İslamiyetten sonraki Türk destanları;

  • Manas Destanı
  • Cengiz Han Destanı
  • Timur Destanı
  • Seyit Battal Gazi Destanı
  • Köroğlu Destanı
  • Danişment Gazi Destanı

🔷 Dünya destanları;

  • Hint Destanı: Ramayana ve Mahabarata
  • Yunan Destanı: İlyada ve Odysseia
  • Latin Destanı: Eneid
  • İran Destanı: Şehname
  • Fransız Destanı: Chonson de Roland
  • Fin Destanı: Kalevela
  • Alman Destanı: Niebelungen Lied
  • Rus Destanı: İgor
  • Japon Destanı: Şinto
  • İspanya Destanı: Cid
  • Sümer Destanı: Gılgamış

Yazılı Edebiyat (Yazıtlar) :

Yenisey Kitabeleri :

  • Kırgızlar’a aittir.
  • Türklerin bilinen en eski kitabesidir.
  • Kırgızların mezar taşlarına yazdıkları yazılardan oluşmaktadır.

Bugut Yazıtları :

  • Köktürklere ait en eski kitabedir.

Orhun Abideleri :

  • Kutluklar’a aittir.
  • Çince ve Orhunca yazıldı.
  • Moğolistan’da bulunur.
  • Türk adının geçtiği ilk yazılı belgedir.
  • Hükümdarın görevleri ve Çin entrikaları anlatılır.
  • Halkın devlete karşı olan sorumlulukları anlatılır.
  • Türk tarihinin ilk siyasetnamesidir.
  • İlk çözülen kelime “Tengri” dir.
  • Yazıyı çözen filolog W. Thomsen’dır.
  • Vezir Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan adına dikilmiştir.

Terhin ( Taryat ) Yazıtı :

  • Uygurlar’a aittir.
  • Uygur Kağanı Moyun-Çor tarafından diktirilmiştir.
  • 1970 senesinde Moğolistan’da Tarbagatay Dağlarının 2 km güneyinde N. Ser-Odjav ve V.V. Volkov adlı iki arkeolog tarafından bulunmuştur.

Moyençur ( Sine Usu ) Kitabesi :

  • Uygurlar’a aittir.
  • Köktürk harfleri ile yazılmıştır.
  • 1818 ‘de Ramstedt tarafından yayınlanmıştır.
  • Uygur Kağanı Moyen Çör’ün Çin’e karşı yaptığı seferlerden bahseder.

Karabalsagun Yazıtı :

  • Uygurlar’a aittir.
  • Türkçe, Soğdca ve Çince yazılmıştır.
  • Uygurların Maniahizm’e geçişi anlatılmıştır.
450px Gok turk Epigraph Copy in Gazi University Ankara
Bilge Kağan yazıtının Gazi Üniversitesi’nin bahçesinde bulunan bir kopyası.

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.


Tonyukuk Yazıtlarının Türklere Ait Olduğu Nasıl Anlaşıldı? – Moğolistan – TRT Avaz
Görsel Kaynakları:
http://www.birbasinadunya.com/orhun-yazitlari/
https://hayatbilgileri.com/wp-content/uploads/gokturk.jpg
https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Orhun_Yaz%C4%B1tlar%C4%B1#/media/Dosya%3AGok_turk_Epigraph_Copy_in_Gazi_University_Ankara.jpg

Cevap Yok

casino siteleri mobil casino siteleri en iyi casino siteleri yeni casino siteleri evden eve nakliyat

Abonelerimiz Arasına Katıl

Sitemize abone olarak en son ders ve yazılardan haberdar olabilirsiniz.

Abone Olduğunuz İçin Teşekkürler...

Bir şeyler ters gitti :(