Tarih Dersleri

İlk Müslüman Türk Devletlerinde Mimari ve Sanat

İlk Türk İslam devletlerindeki sanat anlayışı İslamiyet’in etkisiyle değişmiş, bu anlayış gerçek kimliğine Karahanlı Devleti’nin kuruluşu ile kavuşmuştur.

İslamiyet kabul edilince Türk devletlerinde resim ve heykel sanatları rağbet görmemiştir. Bu boşluk ise geometrik şekillerin ve bitkisel motiflerin kullanıldığı süsleme sanatı ile doldurulmuştur.

Güzel yazı yazma sanatı olan hat sanatı da bu dönemde yaygınlaşmıştır.

IX. yüzyıldan itibaren şehirlerde toplumsal hayatın merkezini oluşturan camiler görülmeye başlamıştır.  

Camilerin yanında medrese, tekke ve zaviyeler ile ribat ve kervansaraylar da İslam düşünce ve yaşam tarzının sonucunda ortaya çıkmıştır.

İslamiyet’in etkisiyle oluşan saraylar, çarşılar, kaleler, hamamlar, imarethaneler, köprüler ve evler ise Türk İslam şehirlerini oluşturan diğer önemli ögeler arasında yer almıştır.

İlk Türk devletlerindeki anıtmezar geleneği, İslami dönemde türbe ve kümbet yapımıyla devam etmiştir. Bu yapıların dört duvar üzerine kubbe ile örtülü olanlarına türbe, silindirik veya çokgen gövdenin konik bir çatı ile kaplı olanına da kümbet adı verilmiştir.

Özellikle mimari yapılarıyla ön plana çıkan Karahanlılar döneminde Türk-İslam mimarisinin ilk örnekleri verilmiştir.

Büyük Selçuklular Dönemi mimarisinin en önemli özelliği, dört eyvanlı ve avlulu planın yeni yapılan camilere uygulanmasıdır. İsfahan’daki Mescid-i Cuma, bu camilerin en önemlileri arasında yer almakta ve o önemdeki camilerin en büyüğü ve en güzeli sıfatını taşımaktadır.

cumamescidi
Mescid-i Cuma | İsfahan

Şimdi Türk-İslam mimari ve sanatının özelliklerine ve önemli eserlere göz atalım.

Mimari:

? Türk – İslam mimarisi daha çok cami, saray, hastane, han, hamam, kervansaray, türbe gibi alanlarda gelişme göstermiştir.

? Türk-İslam mimarisinin temelleri Karahanlılar döneminde atıldı. Bu dönem eserlerinde kerpiç yapı ağırlıklıdır.

? Gazneliler döneminde ilk defa ahşap direkli camiler yapılmaya başlanmıştır.

? Büyük Selçuklular Devleti ile birlikte eyvanlı tip cami modelinin geliştiği görülmektedir. İsfahan’da inşa edilen Mescidi Cuma bu mimari şekline ilk örnektir.

? İslamiyet öncesi çadır geleneği bu dönemde ev yapımına yansımıştır. İlk Türk evleri çadırın bir kopyası gibi dizayn edilmiştir.

? İlk defa Karahanlılar’da başlatılan “Darüşşifa (Hastane)” kurma faaliyetleri Selçuklular’da zirveye ulaşmıştır.

? Türkler İslam mimarisine bazı yeni unsurlar eklemişlerdir. Bunlar; kervansaray, medrese, cami, külliye, kemer, imarethane, kümbet (iki katlı mezar) (ilk Karahanlılar), türbe (çadırın mimariye yansıması), kubbe, üst üste çift kubbe, Türk üçgeni tarzı kubbeye geçiş, silindirik ve yivli minareler, dikdörtgen ve beş köşeli mihraptır.

? Selçuklu mimari eserlerini bezeyen figürler ise şunlardır;

  • Aslan, kartal ve hayvan mücadele sahneleri (Hayvan figürleri)
  • Hayat ağacı, ejder ve sfenks (insan başlı, hayvan vücutlu) figürleri
  • Doğa kabartmaları (Bitki motifleri), melek ve burç tasvirleri
  • Oniki hayvanlı Türk-Çin takvimindeki figürler
  • Hat (Yazı) sanatı

? Türk-İslam devletlerindeki mimari yapılar şunlardır:

DİNİ MİMARİSİVİL MİMARİASKERİ MİMARİ
MedreseEvKışla
KümbetÇeşmeTersane
TürbeRibatKale
CamiKervansarayBurç
MescitSerapSur
TekkeHan,HamamGarnizon
ZaviyeKütüphaneNizamiye

? Selçuklularda minarelerin çift yapılmasının nedenleri; barış zamanı Müslümanları namaza çağırmak,savaş zamanı ise gözcülük yapmaktır.

? İlk Türk-İslam devletlerine ait önemli eserler şunlardır:

Tolunoğulları:

  • Kahire Ulu Camii
  • Tolunoğlu Ahmet Camii
  • Tolunoğlu Ahmet Maristanı

Karahanlılar:

  • Ribat- ı Melik | (İlk Türk kervansarayı)
  • Hazer Degaron Camii | (İlk Türk camii)
  • Arap Ata Türbesi | (En eski türbe)
  • Ayşe Bibi Türbesi
  • Talhatan Baba Camisi
  • Registan Medresesi
  • Balacı Hatun Türbesi
  • Harekkan Kümbeti
  • Tirmiz Sarayı
  • Kalan Minare

Gazneliler:

  • Arasül felek Camii
  • Leşker-i Bazar Sarayı ve camii
  • Aslan Cazip Türbesi
  • Bust Kalesi
  • Zafer Kuleleri
  • Ribat-ı Mahi
  • Sultan Mahmut Bendi ve Türbesi
  • Sultan III. Mesud Sarayı ve Minaresi
  • Beyhakiye Medreseleri | (Bu döneme ait ilk medrese)

Büyük Selçuklu Devleti:

  • İsfahan Mescit-i Cuma | (İlk cami ve medrese birleşimi)
  • Kazvin Mescit-i Cuma
  • Damgan Mescidi | (İlk minareli camii)
  • Gülpayegan Camii
  • Melikşah Camii
  • Diyarbakır Ulu Camii
  • Zavvare Ulu Camii
  • Abark Kümbet-i Ali
  • Cihil Duhteran (40 kızlar) Kümbeti
  • Kümbet-i Surkh
  • Hz. Ali Türbesi
  • Sultan Sencer Türbesi (Devlethane)
  • Tuğrul Bey Türbesi
  • İmam Hanife Türbesi
  • İmam-ı Gazali Türbesi
  • Kümbeti Kabud (Mavi Kümbet)
  • Ribat-ı Şerif
  • Zaferan Ribatı
  • Nizamiye Medreseleri
  • Nişabur Medresesi | (Büyük Selçuklu Devletinin ilk medresesi )
  • Nurettin Şifahanesi
  • Selçuklular; Merv, Rey, İsfahan, Hamedan, Bağdat ve Nişabur’da saraylar inşa ettiler.

Babürler:

  • Taç Mahal
  • Moti Mescidi
  • Mina Mescidi (İnci Mescid)
  • Lahor Kalesi
  • Agra Kalesi
  • Hümayun Türbesi
agrakalesi
Agra Kalesi | Agra-Hindistan

Eyyubiler:

  • Şafii Medresesi | (Eyyubi Devleti’nin ilk medresesi)
  • İmam Şafii Türbesi
  • Ebu Mansur Türbesi
  • Şeceretü’ d-Dür Türbesi
  • Necmeddin Salih Eyyub Türbesi
  • Şam Adiliye Medresesi

Memlükler:

  • I. Baybars Camii
  • Kalavun Camii
  • Melik-en Nâsır Camii
  • Müzheriye Camii
  • Sultan Kalavun Medresesi
  • Kayıtbay Türbesi
  • Fatıma Hatun Türbesi
  • Sultan Hasan Türbesi

Timur Devleti:

  • Ak Saray
  • Gök Saray
  • Semerkant Camisi (Bibi Hanım Mescidi)
  • Fiah-ı Zinde Külliyesi
  • Yesevi Türbesi
  • Gevher Şad Camii

Harzemşahlar:

  • Şahzinde Camii

Moğollar:

  • Olcaytu Han Türbesi

Sanat:

Hat ( Hüsn-ü Hat):

  • Güzel yazı sanatıdır.
  • Kufi, sülüs, nesih gibi çeşitleri vardır.
  • Hat camii, türbe ve saray gibi mimari eserlerde kullanılmıştır .
  • Bu işle uğraşanlara hattat denir.
  • İlk büyük Türk hattatı Amasyalı Yakut’tur.
  • Hafız Osman, Karahisari, Mustafa Rakım önemli hattatlardır

Minyatür:

  • Türklere has bir sanattır.
  • Minyatür yazma eserlerde görülen küçük resimdir.
  • Perspektife dikkat edilmez.
  • Kişiler statülere bağlı olarak büyük veya küçük çizilir.
  • Bu işle uğraşanlara Nakkaş veya Musavvir adı verilir.
  • Türk – İslam sanatında en çok kullanılan resim türüdür.
  • Resim sanatındaki İslami hassasiyet minyatürün gelişmesini sağlamıştır.
  • Türk-İslam tarihinde minyatür okulu ilk defa Selçuklular döneminde açıldı.
  • Varka ve Gülşah adlı aşk hikayesinin anlatıldığı eser Abdül Mümin tarafından resimlendirilmiş önemli bir eserdir.
  • Nakşi, Levni, Emir Hüsrev ve Nigari, ünlü minyatürcülerdir.

Çini:

  • İlk örnekleri Karahanlılarda görülen çinicilik fırınlanmış toprak üzerine çeşitli motiflerin yapılması ile oluşturulan seramiktir.
  • Uygurlar döneminde Kaşi adı verilen Çini daha çok saray ve camilerde kullanılmıştır.

Tezhip:

  • Kitap süsleme sanatıdır.
  • Altınlamak,yaldızlamak anlamına gelir.
  • Bu işi yapanlara Müzehhip adı verilir.

Kakmacılık:

  • Ahşap ve madenlerin içine yakut, altın, gümüş vb. renkli malzemelerin yerleştirilmesidir.

Oymacılık:

  • Ahşap, alçı vb. malzemelerin oyulması sanatıdır.

Telkari:

  • Altın, gümüş gibi madenlerin işlemeciliğine dayanan sanat dalıdır.

Malakari:

  • Alçı ile yapılan bezemelerdir.
  • Duvar süsleme sanatıdır.

Kündekari:

  • Ahşap parçalarının birbirine geçmelerle bağlanmasıdır.
  • Neccar adı verilen marangozlar tarafından yapılan bu sanat kısaca ahşap işlemeciliğidir.

Vitray:

  • Renkli cam süsleme sanatıdır.

Ebru,çadırcılık,dokumacılık,kilimcilik,halıcılık ise diğer gelişen sanat dallarıdır.


Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.


Görsel Kaynakları:
https://www.bizevdeyokuz.com/agra
https://yoldaolmak.com/mescid-i-cuma-camii-isfahan.html
https://www.unescodunyamiraslari.com/hindistan/agra-kalesi/

Cevap Yok

casino siteleri mobil casino siteleri en iyi casino siteleri yeni casino siteleri evden eve nakliyat

Abonelerimiz Arasına Katıl

Sitemize abone olarak en son ders ve yazılardan haberdar olabilirsiniz.

Abone Olduğunuz İçin Teşekkürler...

Bir şeyler ters gitti :(