Bu yazımızda İslamiyet öncesinde Türklerin bilim ve sanat faaliyetlerini inceleyeceğiz.
İslamiyet’ten önceki Türk toplumlarında bilim alanında yapılan en önemli çalışma “On iki Hayvanlı Türk Takvimi“nin hazırlanmasıdır.
Bir yılın 365 gün olarak hesaplanması ve on iki aya bölünmesi Türklerde astronomi biliminin ilerlediğini göstermektedir.
Göçebe hayat tarzı yaşayan Türkler’de sanat eserleri taşınabilir malzemelerden oluşmaktadır. Uygurlarda ise yerleşik hayata geçişle birlikte şehir ve tapınak mimarisi gelişmiştir.
Uygurlar anıt mezarları, çadırdan esinlenerek kubbeli yapmışlardır. Ayrıca Stupa denen kubbeli tapınaklarda duvar ile kubbe arasındaki bağlantıyı sağlamak için üçgenler kullanılmıştır.
Türk resim sanatının temeli Uygurlar döneminde atılmıştır.
Uygurların tapınakları süslemek için yaptıkları duvar resimlerine fresk denilmiştir.
Kazakistan’ın Alma Ata şehri yakınlarındaki Esik Kurganı‘nda Hunlara ait Altın Elbiseli Adam adı verilen bir zırh bulunmuştur.
(Alıntı: https://egitim.turkegitimsen.org.tr/wp-content/uploads/2019/03/islamiyet-oncesi_w.pdf )
Gelin şimdi İslamiyet Öncesi Türklerde Bilim,Sanat ve Spor faaliyetlerini başlıklar altında inceleyelim.
Bilim:
🔷 Matematik,tıp,eczacılık ve astronomi ile uğraşıldı.
🔷 Türklerin bilimle uğraştığının en büyük kanıtı ise takvim yapmalarıdır.
🔷 Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimler ise şunlardır.
- 12 Hayvanlı Türk Takvimi
- Hicri Takvim ( Listedeki takvimler arasındaki tek Ay yılı esaslı takvimdir.)
- Celali Takvim (Melikşah Döneminde hazırlanmış ve Büyük Selçuklu Devleti tarafından kullanılmıştır.)
- Rumi Takvim (Osmanlı Devleti’nde mali işlemlerde kullanıldı.)
- Miladi Takvim (Gregoryen Takvimi)
🔷 Hunlar, Altay ve Selenga bölgelerinde su kanalları açmışlardır. Hunların Altay bölgesinde açtığı ve Köktürkler tarafında kullanılan “Tötö Kanalı” ‘nın uzunluğu 10 km’ ye yakın olup günümüzde dahi kullanılmaktadır.
Sanat:
🔷 İslamiyet öncesi Türk toplumlarında Uygurlara gelinceye kadar sanat, taşınabilir eşya üzerinde yoğunlaşmıştır, bunun nedeni; göçebe yaşam tarzıdır.
🔷 Sanatta hayvan figürleri ve bunların birbirleriyle mücadelesi önemli yer tutmuştur (sanat yaşam koşullarını yansıtmıştır.). Buna Türk resim sanatında “Hayvan Üslubu” denilmiştir. İlk defa İskitler (Sakalar) tarafından kullanılmıştır.
🔷 Eski Türkler kemer, kılıç, mızrak, ipekli – yünlü kumaşlar ve kadın süs eşyaları üzerine pars, kurt, kaplan, kuş, geyik, at gibi hayvanların şekillerini işlemişlerdir (Göçebe yaşamın izlerini yansıtır.).
🔷 Madencilikte özellikle de demircilikte ileri gitmişlerdir (Kazakistan’ın başkenti Alma Ata yakınlarında bir kurgandan çıkarılan “Altın Adam Heykeli” Türk maden sanatının ne kadar geliştiğini gösterir.).
🔷 Dokumacılıkta da (halı) oldukça ileri gidilmiştir.
🔷 Uygurlardan önce çadır sanatı, maden işlemeciliği ve deri işlemeciliği gelişmiştir. Uygurlarla birlikte yerleşik hayatın etkisiyle kalıcı mimari eserler meydana getirilmiştir. Bunlara örnek olarak saray, tapınak ve ev kalıntıları gösterilebilir.
🔷 Minyatür sanatının temelini de Uygurlar atmıştır (kağıt – tahta üzerine yapılan resim).
🔷 Anadolu’da da örnekleri görülen “Orta Oyunu (tiyatro)” Uygurlara ait bir özelliktir.
🔷 Müzik ve resim de gelişmiştir. En önemli çalgıları Kopuzdur. Uygurlarda ressamlara Bedizci denilirdi. İlk dönemlerde keçe üzerine resim yapılmıştır.
🔷 Uygurlarda resim ve heykelcilik (Burkan) Mani ve Budizm dinlerinin etkisiyle çok gelişmiştir.
🔷 Türk sanatındaki ilk heykel örnekleri balbal taşları olarak kabul edilir.
🔷 Fresk (duvar resmi) sanatına da Uygurlarda rastlanmıştır.
🔷 Kısaca Türklerin uğraştığı sanat dallarını toparlayacak olursak:
- Dokumaclık
- Çadırcılık
- Kilim ve Halıcılık (Pazırık halısı dünyanın en eski halısıdır.)
- Madencilik (Altın elbiseli adam, Asya Hunları’na aittir.)
- Minyatür
- Heykel (Balbal taşının yontulması sonucu ortaya çıkmıştır.)
- Ahşap işlemeciliği, oymacılığı ve kakmacılığı
- Resim
- Fresko (Duvar resmi)
💯 İskitlere ve Hunlara ait sanat eserleri Rusya’da bulunan Hermitaj (Ermitaj) Müzesinde sergilenmektedir.)
Spor:
🔷 Yaya yarışlarına seğirtme denir.
🔷 Ayak topuna tepük denir. (Genellikle kadınlar yapar.)
🔷 Güreşe kureş denir
🔷 Kayak yapılmıştır.
🔷 İslam öncesinde oynanan oyunlar ise şunlardır:
- Gökbörü (oğlak), Beyge, Cirit, Çöğen (çevgen), Kızbörü
Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.
Cevap Yok