Orta Çağ’da Devlet ve Toplum

Orta Çağ, Kavimler Göçü (375) ile başlayıp, İstanbul’un Fethi (1453) ile sona eren yaklaşık bin yıllık bir dönemi kapsar. Bu dönemde dünya siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel ve dini alanlarda önemli gelişmelere sahne oldu. Bu dersimizde, Orta Çağ’da devlet ve toplum yapısına dair detaylı bir inceleme yapacağız.

1. ORTA ÇAĞ’IN BAŞLANGICI VE SONU

• Kavimler Göçü (375): Hunların baskısıyla Avrupa’ya göç eden kavimler, Roma İmparatorluğu’nu zayıflattı. Bu göç, Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasına (476) ve Orta Çağ’ın başlamasına neden oldu.
• İstanbul’un Fethi (1453): Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmesiyle Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu yıkıldı ve Orta Çağ sona erdi.

2. ORTA ÇAĞ’IN ÖNEMLİ SİYASİ YAPILARI

A) AVRUPA

• Roma İmparatorluğu’nun Bölünmesi: 395 yılında Roma İmparatorluğu, Doğu Roma (Bizans) ve Batı Roma olarak ikiye ayrıldı. Batı Roma İmparatorluğu 476’da yıkıldı.
• Barbar Kavimler: Vizigotlar, Franklar, Vandallar, Burgonlar gibi kavimler Avrupa’da yeni krallıklar kurdular.
• Feodalizm: Merkezi otoritenin zayıflamasıyla birlikte feodalite sistemi ortaya çıktı. Bu sistemde toprak sahipleri (senyörler) siyasi ve askeri gücü elinde tuttu.

B) DOĞU ROMA (BİZANS) İMPARATORLUĞU

• Coğrafi Hakimiyet: Anadolu, Balkanlar, Mısır, Suriye, Filistin ve Kuzey Afrika’ya hükmetti.
• Yönetim: İmparator, tanrısal yetkilerle donatılmış otokrat bir liderdi. Helenizm ve Ortodoks kültürü birleşmişti.
• Ordu: Süvari ve yaya birliklerinden oluşan güçlü bir orduya sahipti. Rum ateşi (Grejuva) en etkili silahlarıydı.

C) SASANİ İMPARATORLUĞU

• Coğrafi Hakimiyet: Kafkasya, Mezopotamya ve İran’a hükmetti.
• Yönetim: Monarşi ile yönetilen Sasaniler, Zerdüştlük dininin simgesi olan kutsal ateşin koruyucusu kabul edilirdi.
• Ordu: Süvari ve piyadelerden oluşan disiplinli bir orduya sahipti. Filler, ordunun önemli bir unsuru idi.

D) MOĞOL İMPARATORLUĞU

• Kuruluş: Cengiz Han tarafından kurulan Moğol İmparatorluğu, dünya tarihinin en büyük imparatorluklarından biri oldu.
• Ordu: Onlu sistem ile teşkilatlanan Moğol ordusu, hafif süvarilerden oluşuyordu ve disiplinli bir yapıya sahipti.

E) ORTA ASYA

• Hunlar ve Türk Devletleri: Büyük Hun Devleti’nin dağılmasıyla Avrupa’ya göç eden Hunlar, Kavimler Göçü’nü başlattı. Orta Asya’da Avar, Kök Türk ve Uygur devletleri kuruldu.

3. SİYASİ YAPILARIN MEŞRUİYET KAYNAĞI

• Dini Meşruiyet: Orta Çağ’da yöneticiler, iktidarlarını tanrısal bir kaynağa dayandırdılar. Örneğin:
  • Bizans: İmparator, tanrının yeryüzündeki temsilcisi olarak kabul edildi.
  • Sasaniler: Krallar, Zerdüştlük dininin kutsal ateşinin koruyucusu idi.
  • Türk Devletleri: Hükümdarlık yetkisinin Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı.
  • Avrupa: Krallar, kilise tarafından kutsanır ve taç giyerlerdi.

4. SİYASİ YAPILARIN MADDİ KAYNAKLARI

A) COĞRAFİ YAPI VE EKONOMİ

• Tarım: Avrupa’da feodal sistemin temelini tarım oluşturdu. Köylüler, senyörlerin topraklarında çalıştı.
• Ticaret: Venedik ve Cenova gibi şehirler, Akdeniz ticaretinde önemli rol oynadı. İpek, baharat ve kumaş ticareti yaygındı.
• Hayvancılık: Moğollar ve Türk devletlerinde hayvancılık önemli bir geçim kaynağıydı.

B) SOY DAYANIŞMASI

• Hanedanlık: Yönetim, genellikle belirli bir soyun elindeydi. Örneğin, Emeviler ve Abbasiler halifeliği saltanata dönüştürdü.
• Soylular: Avrupa’da soylular, yönetimde etkili bir sınıf oluşturdu.

C) SİLAHLI GÜÇ

• Ordu: Devletlerin gücü, ordularının disiplini ve teknolojisiyle ölçülüyordu. Moğol ordusu, onlu sistem ile teşkilatlanmıştı.
• Vikingler: Kuzey Avrupa’da yaşayan Vikingler, hızlı gemileri ve savaş yetenekleriyle korku saldı.

5. FEODALİTE SİSTEMİ

• Feodalitenin Ortaya Çıkışı: Merkezi otoritenin zayıflamasıyla birlikte soylular, kendi bölgelerinde güvenliği sağlamaya başladı. Kont, Dük, Lord gibi unvanlar taşıyan soylular, feodal sistemin temelini oluşturdu.
• Feodal Düzenin İşleyişi:
  • Süzeren-Vassal İlişkisi: Toprak sahibi (süzeren), koruma karşılığında vassallarına toprak verirdi.
  • Kralın Rolü: Kral, mutlak yetkili değildi. Soylularla iyi geçinmek zorundaydı.
  • Kilisenin Etkisi: Kilise, feodal sistemin güçlü bir kurumu olarak toplum üzerinde büyük bir etkiye sahipti.

SINAV NOTLARI

• Kavimler Göçü (375): Orta Çağ’ın başlangıcı kabul edilir.
• Batı Roma’nın Yıkılışı (476): Avrupa’da feodalizmin ortaya çıkmasına neden oldu.
• İstanbul’un Fethi (1453): Orta Çağ’ın sonu kabul edilir.
• Feodalite: Toprağa dayalı bir sistemdir. Süzeren-vassal ilişkisi temelini oluşturur.
• Magna Carta (1215): İngiltere’de kralın yetkilerini sınırlayan belge, anayasacılığın başlangıcı kabul edilir.
• Moğol Ordusu: Onlu sistem ile teşkilatlanmış, disiplinli ve hareketli bir orduydu.

ORTA ÇAĞ DEVLETLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Bu bilgiler MEB ve Akademik kaynaklar referans kullanılarak hazırlanmıştır.